«Адамны алдаргъа, керексиз ышаныулукъла берирге эркин тюйюлбюз»

Гажонланы Идрисни жашы Къаншаубий КъМР-ни Ёкюллерини коллегиясында 1995 жылдан бери ишлейди. Бу кезиуде ол къыйын, халкъны жанындан сейир уллу болгъан ишлени бардыргъанды.  

- Къаншаубий Идрисович, алгъа окъуучула бла танышдырыргъа сюеме сизни. Къайда окъугъансыз, къаллай ишлени бардырасыз?

-  СССР-ни МВД-сыны академиясыны Ростовда бёлюмюн тауусханма, кёп жылланы Черек районда оперуполномоченный болуп къуллукъ этгенме. Ызы бла Юстиция министерствода ишлегенме. Ол кезиуде анга башчылыкъны Батырбекланы Ахмат этгенди. Жамауат организацияла эм дин биригиуле бла байламлыкълагъа жууаплы болгъанма.

Андан КъМР-ни Ёкюллени коллегиясына кёчгенме. Асламында уголовный ишлени бардырама.

- Полицияда къуллукъдан кетгенден сора ёкюллени тизгинлерине къошулгъанлагъа халкъда оюмла тюрлю-тюрлюдюле. Алгъын аманлыкъчыланы тутханды, энди уа аланы сюдде къоруулайды…

- Ачыкъ айтханда, полициячыла, ёкюлле да бир ишни толтурадыла – законну къоруулайдыла, правону сакълайдыла. Аны ючюн бир жанындан башхасына кёчгенди дегенле терсдиле. Бу соруугъа ёкюл Кони жууапны кесини юлгюсюнде эртте бергенди. Ол прокурор, судья, ёкюл да болгъанды. Хар ишин да бет жарыкълы толтургъанды.

Законну аллындан хар адам да тенгди. Аманлыкъ этгени ючюн терсленнген ажашхан къояннга ушайды – кеси сагъыш эталмай, башхаланы сёзлерине тынгылайды. Ёкюлле уа къыралны атындан адамны праволарын, эркинликлерин сакълайдыла. Инсанны кесин, ол этген бузукълугъун угъай, законну.  

- Терсленнгенни тюзлюгюн ачыкълап, аны залдан эркин этген, айыбын жулгъан оноуланы алай аз нек чыгъарадыла сюдле?

- Озгъан ёмюрню 37-чи жыллары репрессияланы заманыча белгилидиле. Ючеуленни сюдюню къатылыгъыны юсюнден кёп жазылгъанды, ала адамны илишаннга салыуну, аны мычымай толтурууну оноуларын да чыгъаргъандыла. Ма ол законсуз заманлада сюдню оноуларыны 14 проценти терсленнгенни эркин этиу бла байламлы болгъандыла.

Ахыр 20-30 жылда уа аланы саны 1 процентге да жетмейди. Аны уа следствияны кезиуюнде битеу шагъатла тюз жыйылгъандыла, тинтиуле иги бардырылгъандыла, деп ангылатыла. Алай уголовно-процессуал законлагъа билмей, сунмай да этиледиле бузукълукъла.

Терсленнген тюз болгъаны прокуроргъа, ёкюлге, судьягъа окъуна ачыкъ болса да, аны айыбын жулгъан бек къыйынды. Апелляция берип, эки-юч сюдден ётюп, жаланда андан сора эркин этилирге боллукъду инсан. Бу заманда уа законну аллында таза адам тутулуп турады.

Юлгюге бир ишни келтирирге сюеме. Вольный Ауулда къабырланы къатында тау эллерибизден биринде жашагъан эр кишини ёлюгюн табадыла. Тёрт жылдан а мурдарлыкъда аны тамата жашын терслейдиле! Нек эсе да, ол аманлыкъ этгенине женгдиргенди.

Анасы ма сенича аллымда олтуруп, ушакъ бардырабыз. Ол жашы ёкюл керекмейди, аманлыкъны кесиме алсам, беш жылгъа условно тутаргъа деген оноуну чыгъаргъа сёз бергендиле, дегенин билдиреди.

Оноуну анга бу антны бергенле угъай, сюд чыгъарлыгъын ангылатама. Жаш сёзлерин артха алады, тинтиуле бардырыладыла. Сорууланы кезиуюнде аны айтханы мурдарлыкъ болгъан жерде шартлагъа келишмегенлери тохташдырылады. Жаш атасын бичакъ бла бир ненча кере уруп, машинаны ичинде руль артында къойгъанма, дегенди. Алай эр кишини машинаны арт эшиклерини къатында тапхандыла. Ма келишмеулюк!

Болсада Нальчикни сюдю аны терслигин айтып, 9 жылгъа эркинлигин сыйырыргъа деген оноуну эки кере чыгъаргъанды! Жаланда ючюнчю сюдден сора эркин этгендиле.

- Ёкюл къаллай болургъа керекди?

- Намыслы, адепли, тюзлюк жанлы. Дагъыда профессионал билими бийикде болургъа борчлуду. Адамны алдаргъа, керексиз ышаныулукъла берирге эркин тюйюлбюз. Къоркъма, ма бусагъат сени мындан чыгъарлыкъма, дегенча жалгъан антла этерге ахырда жарамайды.

Терсленнгенни къадарын закон бла женгиллетирге боллукъду.  Сёзге, аварияда    ачыгъанладан, жууукъларындан кечгинлик тилесе, ахча къоранчны къайтарса, сюд, прокурор да эсге алмай къоярыкъ тюйюлдюле.

Былайда бир юлгю келтирирге сюеме. Бир алим, илмуланы кандидаты, тиширыу бла даулашып, аны тюртгенди. Ол жыгъылып, билегин ачытханды. Ол саулукъгъа женгил заран салыуду. Алимге   кечгинлик тиле, тиширыу дауун артха алып къояргъа боллукъду, деп ангылатама. Келебиз сюдге, жаш турады да, кечгинлик тилейме, алай сен эр киши болсанг, тюйген этерик эдим, дейди. Быллай кечгинликни ким аллыкъды? Кесин тыяр амалтын жууапха тартылгъанды.

 - Эсигизде къалгъан, сейир ишлени юлгюге келтираллыкъмысыз?

- Жангы прокурор салыннгандан сора алгъын заманлада ахырына дери тинтилмей, сюдге берилмей къалгъан ишлени жангыдан сюзюп тебирегендиле. Бир кюнде манга жаш адам сёлешеди. Анга тиширыугъа артыкълыкъ этгенине ишекликде терслеу материалла ачылгъан эдиле. Ол кезиуде тиширыу аны ётюрюк айтып терслегенин тохташдыралгъанбыз.  Бу жол да жашны сейирлерин сакълап, тюзлюгюн къоруулагъанбыз.

 Дагъыда башха жашны къауум адамны санында тиширыугъа артыкълыкъ этгени ючюн терслегендиле. Болсада тиширыуну айтханы бла жашны сёзлери келишмегендиле. Аманлыкъ этилген сагъатда жаш библиотекада болгъанын тохташдырыргъа къолдан келгенди. Бизге китапны табып, карточкада белгиленнген заманны ачыкъларгъа болушхан библиотекачыгъа ыразылыгъымы айтыргъа сюеме.

Жаш тау элледен биринде жашагъанды. Ол кюн юйюне бара, автобусда   тиширыугъа жерин бергенди. Ол а аны къолундан китаплары бла сумкасын алгъанды. Бу шагъатны да табабыз. Аланы барысын да жыйышдырып, жаш уголовный ишде белгиленнген заманда фатарда болмагъанын шарт тохташдыргъанбыз. Тюзлюк хорлагъанына бек ёхтемленеме.

Шёндю бардыргъан ишде уа юч адам терсленедиле, барысы да 50 жылдан таматала. Бири тутулупду, къалгъанлары юйлериндедиле. Иш къалай болгъанды. Ачыгъаннга саналгъанны бла бу эр кишилени араларында даулаш башланып, биринчиси бичакъ чыгъаргъанды. Терсленнгенле уа аны сыйырабыз деп, къолуна, башына да ургъандыла. Энди уа   аны саулугъуна женгил заран салгъанлары ючюн терсленедиле.

Ачыгъаннга саналгъан адам кюн сайын ичип, следователь аны терсленнгенле бла тюбешдирип, соруу бардыралмай тургъанлы юч ыйыкъ озгъанды. Полицияны участка уполномоченныйи эрттенликде-эртте барып да кёргенди, алай ол заманда да эсирипди.

  Ол ичип, биреулен а тутулуп турады.

- Сизни айтханыгъыздан бир оюм этгенме – ёкюл эм къыйын усталыкъды. Андан солугъан а къалай этесиз?

- Антлы нёгерим барды – Биттирланы Алим. Ол бек иги ёкюлдю. Аны бла тюбеше, ушакъла бардыра.