Юй гыржын рак бла диабаетге къажау кючдю

Алгъын адамланы хант столларында ётмеклери хар заманда болгъанды. Энди уа ётмек семиртген этеди, анга хант къангада жер жокъду дегенлени санлары ёсюп барады, ол бусагъатдагъы диеталаны баш жоругъуду. Тюзмюдюле диетологла? Бу соруугъа жууапны врач Аппайланы Шамил береди.

- Шамил, юйде этилген гыржын тюкендегинден эсе башхады: ары керексиз затла къошулмайдыла. Юй гыржын сау ыйыкъны турса да, мукут этмейди, тюкен гыржын а экинчи кюн окъуна бузулуп башлайды. Ётмек къалай къажауду ауруулагъа? Аны дарманлыгъын алимле къалай ачыкълагъандыла?

- Кёп жылланы ичинде бир талай къыралда тинтиуле бардырылгъандыла. Ала белгилегеннге кёре, гыржын ашагъанлада диабетден бла чегиле ракдан аурургъа къоркъуу азыракъды. Алимлени оюмларына кёре, бу жаны бла себепликни къылкъылылада болгъан клетчатка этеди. Ол аш орунда эримей, андан чегилеге ётеди, аланы кючлеп, керексиз затланы сандан чыгъарыуларына себеп болады. Чеги система сагъатча ишлесе, ауруулагъа къозгъалыргъа да онгла къуралмайдыла. Андан сора да, клетчатка кёп заманны ичинде эритилиннгени ючюн ол, аш орунну толтуруп, ач этмегенлей турады.

- Баям, кючлери, дарманлыкълары артылмагъан бюртюклени болур?

 - Хау, саулукъгъа себеплик этген артылмагъан бюртюкледиле. Клетчаткадан сора да, алада аминокислотала, В къауумдан витаминле, минералла, «акъырын» углеводла да бардыла. Ала айтдырадыла гыржынды нени да башы деп. Эртте заманлада быллай байыкъланнган ундан биширгендиле ётмекни. Анга къышхыр (отруби) да эркин къошулгъанды.

Бюгюнлюкде уа тазаланнган унну хайырланадыла, ол а сандан-чархдан толусунлай чыгъарылмайды. Аны бир кесеги хырыу (слизь) тугуллача болуп, чегиледе чёгюп къалады. Алада уа аурууланы бактериялары жайылып тебирейдиле. Аллай унда не витаминле, не минералла жокъдула. Ала барысы да тартылгън заманда бюртюклени артылгъан тышларында къаладыла.

 Андан сора да, бюртюклени ун этгенде, органикалы тузла да кетериледиле. Артдан байыкъландырыу а табийгъат витаминлени арталлыда къайтаралмайды. Гыржын буруннгудача болургъа тийишлиди – къара будайдан неда уллу-уллу тартылгъандан, ачытхы бла басылгъан. Ол заманда андан хайыр да боллукъду. Тазаланнган ундан, дрожжиле бла хазырланнган гыржынны уа ашамасагъыз игиди.  

- Акъ ётмекни сайлайбыз биз тюкенледе. Къышхыр къошулгъан гыржыннга юйреннген алай тынч тюйюлдю.

- Юйренирге керексиз. Акъ гыржынны хазырлар ючюн кёбюсюнде глютени аслам болгъан будайны жумушакъ сортларын хайырланадыла. Аны баш кемчилиги уа – глютен ач болуу сезимни къозгъагъан затлагъа бурулады. Жангы биширилген жарым акъ ётмекни ашагъанлыкъгъа, дагъыда тоялмагъанча кёрюнеди. Алай бла кюннге 450 – 500 артыкъ килокалорийлени ашайса, ол а абадан адамны кюннге керекли калорийлерини мардасыны тёртден бириди. Алайды да, тазаланнган будай ундан акъ ётмек аламат тюйюлдю.

Эмда хайырлы зыгытланнган будайдан дрожжиле къошулмагъан гыржын болады. Анда углеводла, минералла, витаминле да бардыла. Андан аш орунунг аурумайды.

Артылмагъан будайдан ётмекде клетчатка асламды, ол чегилени тап ишлеулерине себепди. Алай эсигизде болсун: бирде татыуун игилендирир ючюн, анга чёплеу неда кунжут къошадыла, ала уа аны татымлылыгъын да кёбейтедиле.

Микроэлементле жаны бла алчы уа къара будайдан гыржынды. Анда багъыр, марганец, цинк, темир да барды. Андан сора да, анда лизин да асламды. Ол алышындырыу процесслеге къатышхан магъаналы  аминокислотады. Аны татымлылыгъы да уллу тюйюлдю.

Артылмагъан будайдан хазырланнган хлебцыле да аламатдыла. Ала аш орунда азыкъны тыядыла, ачлыкъ сезимни кёпге дери билдиртмегенлей. Бир-бирде ала бла гыржынны толусунлай алышындырып къояргъа боллукъду, сёз ючюн, диабет, артыкъ семизликден неда атеросклероздан бла къыйнала эсегиз.