«Жазгъан адамныча, битеу дунияда бола тургъан тапсыз ишле бири къалмагъанлай къыйнайдыла жюрегими»Поэт, «Эльбрус» китап басманы малкъар адабият бёлюмюню таматасы Табакъсойланы Хасанны жашы Мухтарны «Чарс», «Чарх оюн», «Мен билеме» дегенча назму жыйымдыкълары малкъар адабиятны тарыхында кеслерини даражалы жерлерин алгъандыла эмда, сёзсюз, окъуучуланы жюреклерине жол тапхандыла. Жырчы жырындан танылыр дегенлей, Мухтарны чыгъармалары да туугъан жерге, аны адамына сюймекликге жораланнган жарыкъ тизгинлери бла айырмалыдыла. Мухтар бла кёп болмагъанлай тюбешип, жашауну, чыгъармачылыкъны юсюнден ушакъ этгенбиз. - Мухтар, жазыучуну жазгъан затлары аны кесинден энчи жашайдыла деучюдюле: ол керти да алаймыды? - Хау, ол айтыу бла толусунлай келишеме дерге боллукъма. Сёз ючюн, Журтубайланы Махти бла «Зоопарк» деген эпифарсны жазгъаныбызда, ол Малкъар театрны сахнасында да салыннган эди, бир бирибизни къылларгъа жетиучю эдик. Нек? Бу жигит былай айтырыкъды деп бирибиз, угъай, ол алай айтырыкъ тюйюлдю, былай айтырыкъды деп башхабыз. Алай этип, даулаша кете эдик да, ахырында уа не ол, не мен айтхан да болмай къала эди. Жигитибиз: «Мен аны да айтырыкъ тюйюлме, муну да айтырыкъ тюйюлме, излегиз да, башха затны салыгъыз», - деп, айтханын этдиргенди. Чыгъармачылыкъ деген аллай сейир затды, бир затны жазама деп тургъанлай, ол башха жанына кесича бурулуп кетеди, гыллыуну тюрлендирмей амалынг жокъду, сыйын мен излеген чеклеге деп къысады. Ол аны энчи жашауу болмай не затды да сора?! - Илхам а къайдан келеди? - Аллахды билген, айтхан къыйынды къайдан келеди ол! - Назмуларынгдан биринде «кюн, ийнанама мен санга», деп жазгъанса. Жашауда уа сен кимге, неге ийнанаса? - Кюннге ийнаныу – ол игиликге ийнаныуду. Аллахха ийнаныуду баш магъаналы зат жашауда. Аллахха шукур этмеген адамгъа да ахшылыкъ этерик тюйюлдю, адамгъа ахшылыкъ этмеген а Аллахха да шукур этерик тюйюлдю. Бу жашауда хар зат къаты байламлыкъдады. - Аллахны сагъындыкъ эсек, назмуларынгы биринде «ийманлы болуу – къыйын борчду», дегенсе. Ийманлы адам къаллайды бюгюнлюкде? - Анамы атасы Ахкёбекланы Машу Бызынгыны Эл советини председатели эди уруш жыллада. Элде жашланы аскерге алыргъа повесткала аны къолунда эдиле. Кесини уа жети жашы, бирине да онсегиз жыл толмагъан. Таматасы Гиняз а ёрюмю, ёсюмю болгъан улан эди да, халкъны сабийин къазауатха ашырып, кесиникин аягъанды демесинле деп, аны къурап, айтханымча, жыл саны да жетгинчи ашыргъан эди урушну отуна аппам, биреуню жангызыны орунуна, аны тамыры ёчюлюп къалмасын деп. Ийманлы адамны юлгюсю тюйюлмюдю ол. Керти ийманы болгъан адам Аллахха къуллукъ этгени бла бирге халкъгъа да къуллукъ этеди. - Сен а аллай ийман бла жашаяламыса? - Кесим билип, адамны жанын къыйнамазгъа кюрешеме, билмей гюняхлыкъ этген эсем, бизни жаратханны кечикмеклигине ышанама. Атам манга алай айтыучу эди: «Болурла аллай кезиулеринг да – сени тюзлюгюнгю бир Аллахдан бла кесингден сора киши билирге сюймеген. Тёзерсе. Алай кесинге кюзгюге къарап: «Ай, налат болсун, алай а къалай этдинг!» - деген кюнюнг – ол сени ёлген кюнюнгдю», - деп. Анабыз да, айтханымча Ахкёбекланы Машуну къызы Чакира, тюз аллай юйретгенди бизни, жалгъаннга алданмагъыз, къатыгъыздагъылагъа эс тапдырыргъа кюрешигиз, жюрек къыйынлыкъдан бир жанына болугъуз деп. Былайда Кязим хажини сёзлери бла айтыргъа сюеме: «Бу жашауну тирменлерин къурмасанг,/Адамлагъа къарындаш болуп турмасанг,/ Бары да бош, къыйынынга сууап аз,/ Дефтеринге ыразылыкъ жазылмаз»,- деп. - Белгилисича, къарачай-малкъар халкъны уллу да, деменгили да тин къыйматлары барды. Ол хазнаны ёзгермезча, ёчюлтмезча бюгюнлюкде не этерге тийишли болурбуз? - Чынг алгъа – тилибизни сакъларгъа. Бу дуниялыкъда бизге берилген къыйматларыбызны багъаламасакъ, сора тамбла не ахшылыкъла кёрлюкбюз. Миллетни миллет этген затларыбыз жаланда тилни юсю бла сакъланырыкъдыла. Эки зат барды энчи магъанасы болгъан, аны юсюнден ёзден адетде аталадан жер къалыр, аналадан жыр къалыр деп айтылады. Аны бла байламлы орус тилде бир тизгинле да келген эдиле бир кезиуде, ала былай башлана эдиле: «О, боже, что же ожидает нас!/ Ужели мой родной язык умрёт!/ Балкарка мать, над зыбкою склонясь,/ Чужую колыбельную поёт. Сагъышландырырча затладыла была. - Не зат къыйнайды бюгюннгю поэтни жюрегин? - Битеу дунияда бола тургъан тапсыз ишле бири къалмагъанлай къыйнайдыла жюрегими. Аны алай сорууунга тюз жууап берейим деп айтхан сунма, жюрегимде болгъанны айтама. Халкъыбызны Аллаху тагъала, мен оюм этгенден, бир сейир энчилиги бла жаратханды. Таулула битеу дунияны къайгъысын кёре биледиле, анга кеслериникинеча жарсый да биледиле. Сора малкъар назмучу да миллетини дуниялыкъгъа кёз къарамы бла келишмесе, ол кимди?! Белгилерге сюеме, бизде къайсы къууумларыбызда да таулула алгъыш айтсала, жаланда юйюрлерине, ёз журтларына айтып къоймайдыла, ала къыралгъа, дуниягъа да алгъыш этедиле. Къайсы узакъ жерде болгъан къыйынлыкъла да таулуну жюрегине биз болуп чанчылады. Барыбыз да дуниялыкъны къулларыбыз. Къайсы да болсун, башха халкълагъа къыйын болгъан заманда биз а боккабай ойнагъандан Аллах сакъласын. Поэтмеми, поэт тюйюлмеми, ма аллай затла сагъышландырадыла мени хар заманда да. - Орус поэтесса Анна Ахматова «Верю я, сохраним мы тебя, русское слово», деп жазгъанды. Ийнанамыса сен а таулу сёзню сакъланырыгъына? - Ийнанмай а! Шёндю Жарашыуланы Зайнафны «Къарачай-малкъар тилни фразеология сёзлюгюн» жангыдан чыгъара турабыз. Автору сау кёзюнден болмагъанды, жарсыугъа, бу иш. Аны редакторлукъ ишин тамамлай турама. Динибиз, жерибиз, ана тилде сёзюбюз сакъланырларына ийнанмасам, бу затла бла кюреширик тюйюл эдим. Анда-мында къаламым бир зат тырнай эсе да, ол да жаланда аны ючюндю. - Атанга жоралап бир ненча назму тизгенсе, алада аныча таза жюрекли болалырмамы, анга ушаялырмамы деп жарсыгъанынг туурады. Ушаялгъанмыса? - Да ким да атасына-анасына ушаргъа кюреше болур. Керти тёлюню керти адамлары эдиле ала, къыйынлыкъланы да кётюрюп, миллетликлерин да сакълап, ийнаныулукъну да тас этмей жашагъанла. Алгъаракъ жыллада «Эльбрус» китап басмада «Хорлатмаз адам эси» деген эсгериуле жыйымдыгъы дуния жарыгъын кёргенди. Анда абадан тёлюбюз кёрген къыйынлыкъларыны юсюнден хапарлагъандыла, хар бири кесини энчи азап жолуну юсюнден. Анда жетмишден артыкъ адамны эсгериулери бардыла. Алай ала хар бири ахырында бир бирлери бла келишип айтханча: «Биз кёргенни душманыбыз да кёрмесин»,- деп, тилек этедиле. Ма аллай жюрек тазылыгъы болгъан халкъды халкъыбыз. Атам бла анам да ол миллетни адамларыдыла. Ала бюгюн-бюгече да манга юлгю болгъанлай къаладыла. Алагъа ушаргъа насыпны Аллах берги эди! - Ушагъыбыз башланырны аллында хар таулу кеси бир тау кибикди, дединг. Баям, ол эр кишилени юсюнден айтыла болур алай. Бюгюннгю эр кишиле уа къаллайла болургъа тийишлидиле? - Ата-бабаларыбызгъа ушагъанла. Жарсыугъа, бирде болалмай да къалабыз. - «Таулу тиширыулагъа» деген назмунгда уа тиширыулагъа бек уллу борчла салгъанса. Аны юсюнден айтсанг эди? - Хау, къыйматларыбызны, ана тилибизни жаланда сен кесинг, таулу тиширыу, сакъларыкъса, деп жазгъанма мен анда. Алай тюйюлмюдю да? Миллетни тамблагъы кюню ёсюп келген тёлюдеди, шёндю уа битеу сабийле элледе окъуна орусча сёлешедиле. Ол а сиз, анала, ала бла тилибизде сёлешмегенигиз ючюндю. Къылыкъ, адет, адеп тил бла бирге келедиле. Чынтты таулу эр кишини ёсдюрген да тиширыуну борчу тюйюлмюдю да. Динибизде, халкъыбызда да тиширыуну къачы бек бийикди. Аны унутмазгъа чакъырама барыбызны да.
Поделиться:
Читать также:
16.02.2025 - 07:37 →
Игилени юслеринден хапарчы
14.02.2025 - 13:41 →
Уллу, гитче да тири къатышадыла
13.02.2025 - 07:49 →
Ненча сынау сыйындырады бу къысха жашау!..
12.02.2025 - 16:08 →
Суратла, эрттегили сауутла да
12.02.2025 - 08:49 →
Художник
|