«Хар сабийни жюрегине энчи жолну табыу – магъаналыды»

Хабазны мектебинде башланнган классланы билимни дуниясы бла шагъырейлендире, аланы аслам затха кёз къарамларыны тохташыуларына себеплик эте уруннган устазладан бири Къайгъырмазланы Мариямды. Ол кеси да школну мында бошагъанды. Ызы бла педагогика колледжде билим алып, окъутханларына, ёз аналарындан кем болмай къайгъыра, жаланда сабийлени окъутуу жанына угъай, аланы саулукълары ючюн да жууаплылыкъны сезгенлей ишлейди. Ол эм алгъа гитчечиклени садикде да юйретип тургъанды.

Биз а аны бла окъутууну-юйретиуню, башха затланы юслеринден да ушакъ этгенбиз.

- Мариям Хакимовна, ангылатсанг эди, бюгюнлюкде элигизни школунда окъугъан сабийлени саны бла къалай болгъанын. Сёз ючюн, башланнган класслагъа шёндю ала кёп келемидиле?

– Кесигиз билгенликден, бусагъатда биринчи классда окъутханма да, менде ала жыйырма бла алты сабий болгъандыла. Аладан онсегизи жашчыкъладыла.

Ёз оюмуму айтсам, элге жангы тёлю къошулгъанына, айхай да, къууанабыз, анча окъуучуну бир классха жыйгъанны уа кёпге санайма. Нек дегенде аланы барысына да бирча эс бурургъа, айтхан затынгы ангылатыргъа къыйыныракъ болады. Алай эсе да, сабийлени дерсге илхамландырыр, аланы анга сейирлерин ачар ючюн билген мадарларымы хайырлана, жангы амалланы да излейме.

Бюгюнлюкде ала башхаракъдыла, тиричикледиле, кёпню да биледиле. Баям, къылыкъларында ол ышанлары телефонладан, телевизорладан окъуна келе болур. Сабийле, нек эсе да, бегирек математиканы жаратадыла. Андан къалса уа, тёгерекдеги къудуретни, орус тилни да сюедиле, бютюнда жазманы.

– Башланнган класслада къайсы программагъа кёре ишлейсиз?

– Биз «Школа России» деген программагъа тийишлиликде окъутабыз. Ол сабийчиклени жыл сан бла байламлы энчиликлери эсге алынып, алай къуралгъанды да, аны себепли анга кёре аланы юйретген да тынчды. Нек дегенде не жаны бла да ангылашыныулуду. Кертисин айтханда, шёндю не жаны бла да сабийлени тюшюндюрюр амалла игилене баргъанлары бизни да бютюн кёлленип ишлерге талпындырадыла. Дерслени ангылатхандан сора да, туугъан жерлерине, къыралларына сюймекликде юйретебиз, адет-тёрелерибизни да ангылатабыз. Окъуучуланы да хар бирини къылыгъы башхады. Айып этмегиз алай айтханыма, ёз сабийлеримден кем сюймейме бирин да. Аланы хар къайсысы да ёсюп, билим алып, эллерине, миллетлерине жарагъанла болурларын бютюнда сюеме. Хар айтхан сёзюм, этген затым да эслеринде сакъланырыгъын да ангылайма, аны ючюн хар бирине да энчи жолну табаргъа кюрешеме.

– Бу окъуу жылны аллында мектепледе школ театрла бла спорт клубла ачылгъандыла. Сизде уа бармыды аллай затыгъыз?

– Хау, быйыл аллай театрыбыз къуралгъанды. Анда сабийлени Журтубайланы Лиза Магомедовна юйретеди. Театрыбызны аты уа «Жомакъда къонакъда» деп алайды.

Чыгъармачылыкъ бла кюреширге сюйген сабийле да кёпдюле. Сёз ючюн, кесими классымдан айтсам, Къайгъырмазланы Далия жырлагъан ариу этеди, хунерли къызчыкъды. Ол къатышып, ала районда школ театрны ыйыгъы бардырылгъанда, экинчи жерге тийишли болгъан эдиле.

– Малкъар тилден юйретиуюгюз а не халдады?

– Андан да классымы кесим окъутама. Малкъар тилден дерс берген, кертисин айтханда, бир кесек къыйыныракъды. Аны не ючюн айтама, сёз ючюн, «къалам», «дефтер» дегенча, дагъыда кёп сёзню сабийле магъаналарын иги билмейдиле. Аны себепли сёзлени тауча айтып, сора орусчагъа кёчюрюп, алай ангылатама. Юйде жашны окъуна юлгюге айтсам, ол ана тилден назмуну кёлден билирге керек болса, эки-юч кюнню ичинде кюреширге тюшеди. Переменада окъуна сабийле бир бирлери бла орусча сёлешгенлерине сейир этерчады.

Бир ыйыкъгъа «Харфлыкъны» окъургъа, «Жазыу юлгюден» да бирер сагъат бериледи. Дагъыда мектепде «Окъуу курсну» устазны кесине къайсы дерсни игилендирирге хайырланыргъа да эркинлик барды да, аны малкъар тилни юйретирге хайырланама. Нек дегенде «къ», «гъ» тауушланы айталмай, оруслулача сёлешедиле. Ол а тауча аз сёлешгенден, дагъыда китапланы да окъумагъанданды деп сунама. Биз кесибиз школчула болгъан кезиуде библиотекадан башыбыз чыкъмаучу эди. Сабий китапны сюерча, ана тилинде сёлеширча да амалланы этгенлей турабыз. Алай эсе да, юйюрледе да бу жанына сюймекликни кючлерге тийишлиди. Аппалары-аммалары болгъанчыкъларыбыз бардыла да, ала тилибизни бирсиледен игирек биледиле деп айталлыкъма.

– Школгъа дери сабийни окъуй-жаза билирге юйретирге кереклисини юсюнден башха-башха оюмла бардыла. Сен а къалай сунаса?

– Кертисин айтханда, аланы ол билген затларына артда сейирлери къалмайды. Бирсичиклени юйретген кезиуде, ала эригип турмазча, кеслерине башха иш берирге, дерсни оюн халда бардырыргъа да кюрешеме. Ким да ангыларыкъды, бир заманда да классда сабийле бирча жаза, окъуй билген болмайды. Аны ючюн а аланы хар бирини кесине энчи амал табаргъа керекбиз. Гитче заманларында аланы къалай окъутсам да, билимни жолуна къаллай мурдор салсам да, ала тамата класслагъа кёчселе да, ол ангылауларына таянырыкъдыла.

– Мектебигиз бир смендеми ишлейди?

– Хау, эрттенликде сагъат тогъузда башланадыла дерслерибиз. Энди школубузгъа улоу берилген эди да, сабийлени бери келтирирге, артда юйлерине элтирге да тынч болгъанды. Эрттенликде, тюшде да ючюшер рейс этеди маршруткабыз. Андан тышында да, аны барлыгъы окъуучуларыбызны тюрлю-тюрлю эришиулеге, музейлеге, экскурсиялагъа элтирге неда ЕГЭ-ле бардырылгъан кезиуде ала берилген мектеплеге жюрютюрге да ахшы онг болгъанды.

Ыйыкъны ичинде беш кюнню ишлейбиз. Ол сабийлеге да ахшы онг болгъанды деп сунама, нек дегенде дерслери кёп болуп, аны бла къыйынды. Эки кюнню солусала уа, ойнаргъа, юйге берилген ишлерин тамамларгъа да ала заман табарыкъдыла, аны бла бирге юйде жумушха болушлукъ этерге да.

– Къудуретни ахшылыгъындан, тёрт сабийни анасыса, аланы уа къалай юйретесе?

– Сиз да сыйлы болугъуз, юйде жашланы бла къызланы уа адет-тёрелерибизге тийишлиликде, ана тилибизге, туугъан элибизге сюймекликде ёсдюрюрге къайгъырабыз. Сёз ючюн, Идирис бла Саида – ала таматаракъдыла, кеслери да тауча сёлешедиле. Орусча айтыргъа уялгъан окъунамы этедиле дерчады. Малик бла Сумая уа орус сёзлени бегирек хайырланадыла, алай нек болгъанына кесим да сейирдеме.

Сабийлигимде окъуна асламысында устаз болуп ойнагъанма. Аны себепли юйде ёсдюргенлерибиз, школда окъутханларыбыз да билимни жолун сайласала сюерикме.