Ата журтубуз ючюн жууаплылыкъны сезгенлерин жазгъандыла

1941 жылда 22 июньда СССР-ни Баш Советини Президиуму битеулю мобилизация башланнганын билдиреди. 23 июньдан аскерге 1905-1918 жыллада туугъанла алынадыла. Чакъырыу Ленинград, Прибалтий, Запад, Киев, Одесса, Харьков, Орлов, Москва, Архангельск, Урал, Сибирь, Приволжск, Шимал-Кавказ эм Закавказье аскер округлада бардырылады.

Битеу да бирге 1941 жылда июньда эм июльда эр кишилени эмда тиширыуланы арасында толу мобилизация бардырылады. Бу кезиуде класс башхачылыкъла унутуладыла. 1925 жылда къыралда борчлу халда аскерде къуллукъ этиуню юсюнден закон къабыл кёрюлген эди. Алай бай эм бий тукъумланы, патчах аскерни офицерлерини, дин къуллукъчуланы, къазакъланы эм кулакланы сабийлери чакъырылмагъандыла. Уруш башланнганы бла уа Ата журтну къорууларгъа эркинлик къыралны битеу инсанларына да бериледи.

Чакъырыу а былай бардырылгъанды: шахарлада повестканы аскер комиссариатладан юйге келтиргендиле, элледе уа – сельсоветлеге.  Документни юсюнде чакъырылгъанны ишден эркин этерге, анга эки ыйыкъгъа айлыкъны тёлерге кереклиси жазылгъанды. Дагъыда чачны жюлюрге, биргесине документле эм аш-суу алыргъа жарагъаны, къачан, не заманда эм къалайгъа келирге кереклиси да белгиленнгенди. Кеч болгъан, неда къуллукъ этиуден къачаргъа умут этген жууапха тартыллыгъы да билдирилгенди.

1942 жылда комбайнчылагъа, тракторчулагъа, бир-бир регионлада черек техникумланы, лесотехника институтланы студентлерине, навигацияда эм тайгада болгъанлагъа, 1942 жылны ал кезиуюнде устазлагъа да отсрочка берилгенди.

Алай къазауат асыры къанлы болгъандан, фронтха 17-жыллыкъланы, 50-ден атлагъанланы да алып башлайдыла. Хау, къачаргъа кюрешгенле да бар эдиле, алай аскерге кеслерини ыразылыкълары бла кетген комсомолчуланы пропаганда къурамагъанды. Комсомолну райкомлары десантчыланы, лыжалада уча билгенлени, лётчиклени тизгинлерин толтуруугъа эм айырмалы жаш адамланы сайлагъандыла. 

Комсомолчула уа жаланда бир затдан къоркъгъандыла –аскерге жетгинчи уруш бошалып, ала жигитликлерин кёргюзталмай къаллыкъларына. Фронтну болуму андан къайда къыйын эди – окоплада романтикагъа жер къалмагъанды. 

Урушну биринчи кюнлеринден Къабарты-Малкъарда да мобилизация башланады. Аскер комиссариатлагъа фронтха кеслерини ыразылыкълары бла барыргъа сюйгенледен заявленияла жазадыла – жаш адамладан, таматаладан, эр кишиледен, тиширыуладан да.

Уруш жыллада Къабарты-Малкъардан аскерге кеслерини ыразылыкълары бла эмда къуллукъ этерге чакъырылып, 60 минг адам кетгендиле. Фронтлада 38 минг аскерчи бла офицер ёлтюрюлгендиле неда белгисиз тас болгъандыла. Къабарты-Малкъарны уланлары Уллу Ата журт урушну битеу фронтларында, Белоруссияда бла Украинада партизан отрядлада да жигитлеча сермешгендиле, Европаны къыралларында фашизмге къажау къымылдауланы санында урушхандыла.

Фронтха кетмеген эр кишиле, тиширыула кеслерини ыразылыкълары бла биригип, аскер усталыкълагъа юйреннгендиле. Къысха заманны ичинде Осоавиахимни ара советини башламчылыгъы бла Морзени харфлыгъын билген телеграфистле, телефонистле, радистле хазырланнгандыла. Аланы кёбюсю урушха кетип, гитлерчилеге къажау урушха къатышхандыла.

Дагъыда мараучуланы, пулемётчуланы, лётчиклени, парашютистлени, медсестраланы хазырлагъандыла.  Тарыхчыла жазгъанларыча, Нальчикни эм Прохладныйни аэроклублары 700 лётчикни бла парашютистни юйретгендиле.

Аскер техниканы чыгъарыу да къуралады. 2-3 айны ичинде промышленный предприятияла ишлерин уруш низамгъа кёчюрюп, фронтха керекли затла жарашдырып башлагъандыла. Предприятияла сау кюнню ишлегендиле, урунуу кюн эки сагъатха кёбейтилгенди, ёлчемден тышында ишлерге борч салыннганды, колхозчулагъа трудоденьни бек аз ёлчеми да кётюрюлгенди.

Нальчикни, Тырныауузну, Прохладныйни, Докшукинону предприятиялары аскер сауутланы чыгъарып тургъандыла. Тырныауузда комбинат вольфрамны бла молибденни жарашдыргъандан сора да, къол гранатла бла минала хазырлайдыла.  Артдаракъда уа анда огнемётла жыйып тебирегендиле. Гидротурбина заводда уа минала, гранатла чыгъаргъандыла, аскер техникагъа ремонт этгендиле. Бир ауукъ замандан а анда катюшалагъа реактив топла чыгъарыу да жарашдырылады. Прохладныйде мотороремонт заводда душман чачдыргъан танкланы, башха техниканы жамап, тап халгъа келтиргендиле. 1941 жылда 25-чи декабрьде   ремонтдан сора 40 танкдан эшелон фронтха ашырылады.

Къабарты-Малкъарны халкъы аскерчилени жылы кийимле бла жалчытыугъа да тири къатышханды. Фронтха аладан толу 23 вагон эмда ашарыкълары бла   20 вагон кетгенди.

Къызыл Аскерлени продуктла бла жалчытыугъа эллиле да кеслерини юлюшлерин къошхандыла. Урушну жылларында эл мюлкледе ишлегенле къыралгъа 278 минг тонна будай, 97 минг центнер эт, 56 минг тонна картоф эм башха затла бергендиле. Къызыл Аскер 28 минг ат къоллу болгъанды.

Къорууланыуну фонду къуралгъаны уа фронтха магъаналы себеплик этгенди. Адамла кеслери ыразылыкълары бла аскерге, къыралгъа ахчаларын берип тургъандыла. Къабарты-Малкъарны халкъыны ахчасына истребительлени эскадрильясы бла танк колонна къуралгъандыла. Битеу да бирге уа Къорууланыуну фондуна 170 миллион сом жыйылгъан эди. Ол а мингле бла адамланы къол къыйынлары болгъанды.

1942 жылда Долинскеде санаторийледе 14 госпиталь ачылгъанды, алада 13 мингден аслам жер къуралгъанды. Сермешлеге жаралы болгъан аскерчилеге 525 врач, 700 фельдшер бла медсестра болушхандыла. Госпитальланы керекле бла жалчытыуну уа предприятияла кеслерини боюнларына алгъандыла.

Нальчикни 1-чи, 2-чи, 6-чы номерли школларыны окъуучулары бла устазлары жаралы аскерчилеге болушхандыла, алагъа концертле къурагъандыла. Алай бла Нальчикде кёп аскерчиле саулукъларына бакъдыргъандыла. Тарыхчыла жазгъанларыча, аладан 60 минги жангыдан фронтха душман бла къазауатха кетгендиле.

Фронт Нальчикге жууукълашханында уа, госпитальланы Закавказьеге бла Орта Азиягъа кёчюргендиле. Дагъыда къорууланыу керекле чыгъаргъан 15 уллу предприятияны, кёп санда техниканы, оборудованияны да гитлерчиледен къутхарыргъа тюшгенди. 

Урушну ал кюнлеринден башлап Къабарты-Малкъарны битеу мюлклери да СССР-ни аскер мадарлагъа кёре ишлеген экономикасына сингип, аны бёлюмсюз кесеги болгъандыла.  Къабарты-Малкъарны уланлары бла къызлары фронтда кишиликни юлгюсюн кёргюзтгендиле, Хорлам ючюн тылда халкъ кючюн, къарыуун аямай кюрешгенди. 

Уллу Ата журт урушну биринчи кюнлеринде фронтха кеслерини ыразылыкълары бла кетген миллетни батыр жашларын бла къызларын туугъан журтубузгъа сюймеклик, бизни мамыр жашауубуз, жалынчакъсызлыгъыбыз ючюн къайгъырыулукъ чакъыргъанды жигитликлеге.