Халал къыйынны жашаууну ёзегине санап

Узакъ тау элибиз Хабазда жашайды Хатукаланы Мухтарны бла Зухураны юйюрлери. Ала жамауат аллында намыслары-сыйлары жюрюген адамладыла. Бир уллу жигитлик этмеген эселе да, беш сабийни – тёрт къызны бла жашны ёсдюрюп, аланы таулу юйюрледе тёре бола келиучюсюча, ариу къылыкъда, таза ниетде юйретгендиле.

Хатукалары Хабазгъа Къарачай жанындан Хурзукдан эннгендиле. Мухтарны къарт атасы Жауба мында Жаттоланы тукъумдан жашла бла шагъырей болуп, аланы адамлыкъларыны себеплиги бла кёлленнгендиле бери келирге. Была барысы да бирге тууар малла тутуп, жашау тиричиликлерин да ол халда бардыргъандыла.

Алай бла Мухтар бу элде туугъанды. Халкъыбыз зор бла туугъан жеринден къысталгъанында уа, ол мындан анасы Созарукъланы Зурум бла бирге бешжыллыкъ жашчыкъ болуп кёчюрюлген эди. Атасы Жашту а, ол кезиуде кёп батыр жашларыбызны тизмесинде болуп, Ата журтубуз ючюн уруш этгенди. Анга андан сау къайтыргъа къадар насып берип, артда къазауат бошалгъанындан сора юйюрюн Къыргъызстаннга кёчюргенлерин билип, аны Иссык-Кёл областыны Долинка деген элинде тапханды. Мухтарны жангыз эгечи Аминат бла къарындашы Ахмат да анда туугъан эдиле. Алай а, жарсыугъа, къыралыбызгъа аскер борчун берген кезиуюнде Ахматны жашауу юзюлген эди.

Юйюр халкъ бла бирге тыпыр ташына къайтханды. Мухтар школну Орта Азияда бошагъан эди. Окъууун-билимин ёсдюрюрге сюйюп, артда Нальчикде эл мюлк техникумгъа кирип, анда зоотехник усталыкъны алгъанды. Хабазны совхозунда къыркъ жыл чакълы заманны ишлеп, ишчи нёгерлеринден, элни адамындан да ыспас тапханды.

Къудуретни ахшылыгъындан, быйылны аллында юйюр таматагъа 85 жыл толгъанды. Ол байрамы бла уа аны жууукъ-ахлулары, таныгъанла да алгъышлагъандыла. Бютюнда бег а аппаларын туудукъчукълары ийнакълайдыла.  Алгъаракъда  уа  алагъа дагъыда жашчыкъ къошулуп, юйюрню къууанчын бютюнда керелегенди. Болсада абаданла алагъа дагъыда киеуле, туудукъла да къошулурла деген жарыкъ умутлары бла жашайдыла.

Юйюрню анасы Жаппуланы Зухура Ново-Ивановское элде ёсгенди. Атасы Сюлемен, Къазахстандан артха къайтханларында, бу тийрелени жаратып, анда юй-журт салып, ала алайда жашап къалгъандыла. Къадар алай тюшюп, ол Хатукалагъа келин болгъанлы уа энди 45 жыл толгъанды.

– Биз кесибиз да тёрт сабий болуп ёсгенбиз. Орус элде тургъанлыкъгъа, хар неге да таматаларыбыз кереклисича тюшюндюрген эдиле. Болсада мында газ бар эди да, Хабазгъа келгенимде, сиз да сыйлы болугъуз, кёмюр, отун бла да от этерге къайын анам юйретгенди. Андан да бег а, «сыгын» деген сёзню эшитген этгенликге, аны не болгъанын да билмегенме. Аны бла да тышында от тиргизип, ариу жумушакъ тылы да басып, ол мени дагъыда анда татыулу гыржынланы къалай биширирге боллугъуна да тюшюндюрген эди.

Бюгюнлюкде окъуна элде бир тюрлю сылтау бла газ болмай къалса, сабийле: «Ыннабыз этиучю гыржынны биширсенг а», – деп тохтайдыла. Айтханларын этип, къартланы да бизге салгъан къыйынларын эсгергенлей туруучубуз», – деп, хапар айтханды Зухура.

Белгилегенибизча, ала баш иеси бла бирге беш сабийни ёсдюргендиле. Элге алыкъа газ тартылмагъан, таза суу бла да алай уллу онгла болмагъан кезиуде юйюр ёсдюрген тынч да тюйюл эди. Алай эсе да, ала отунну Бабугентден келтирип, кёмюр да алып тургъандыла. Сууну уа шаудандан, Балыкъ атлы черекден да келтирип, ашха-суугъа, юйде бирси жумушлагъа да жаратхандыла.

Аны бла бирге юйде тууар малла, ууакъ аякълыла, къанатлыла да тутуп, бахчадан да тирлик жыя, жашау тиричиликлерин эте, баш кечиндиргендиле. Сабийле жетгенлери бла уа ала да, сен-мен демей, жумушха узала, болушлукъ этгендиле.

Ала окъуп, билим алырларына, жамауат арасында ишлерин бардырырларына да къайгъыргъандыла ата-ана. Ибрагим КъМКъАУ-ну ветеринария бёлюмюн тауусуп, элде мал доктор болуп турады. Лейля КъМКъу-ну информатика эмда управление факультетин бошап, студентлени окъутуп тургъанды, бюгюнлюкде сатыу-алыуда ишлейди.

Аминат медколледжде билим алгъанды, шёндю сабийчиклерин ёсдюреди. Мариям а, университетибизни къарачай-малкъар филология бёлюмюн къызыл дипломгъа тауусуп, бюгюнлюкде аны магистратурасындады. Анда уа тюрсюнлени ангылатхан сыфатланы тилибизде къаллай магъаналары барлыкълары бла байламлы илму ишин жазады. Фатима уа элде ата-анасы бла турады.

– Атабыз – ол манга эр киши къаллай болургъа кереклисини юлгюсюдю. Аны анабызны атын айтып бир кере окъуна эшитмегенме, жаланда къубултхан этген болмаса. Аланы бир бирге берген намыслары, хурметлери да энчиди. Бизни да ол ызда юйретгендиле, тышындан адамла да башха тюрлю айтырла деп билмейме.

Анабыз а тазалыкъгъа да болмагъанча сакъды. Кеси окъумагъанлыкъгъа, бизге ол онгну бергенди. Юйде юйюр къыйматла, абаданлагъа хурмет, эгеч-къарындаш арасында жылыу, къарыусузгъа билеклик этиу, биреуню затына сугъанакълыкъ этмеу дегенча ангыламлагъа эм уллу эс бурулгъанлай келеди. Биз алагъа саулукъ, узакъ ёмюр да тилегенлей жашайбыз, – дегенди Мариям, ушагъыбызгъа къошула.

Ишлерге юйреннген адамла бюгюн да къолларын бош туталмайдыла. Мухтар да, жыл санына къарамай, не бла болушлукъ этейим дегенлей турады. Жашауну къадар деген жолунда халал къыйынлары бла бара, юйюр биригиулюкде, тамблагъы кюннге ышаныулукъда, айтханыбызча, саулукълу туудукъланы къошулгъанларына къууана, аланы кёз гинжилеринча кёре, дуниягъа мамырлыкъ, жюрек ырахатлыкъ тилей жашайды.

Суратда: Мухтар къызы Мариям бла.