Огъурлу ыз къойгъанды

Кёчгюнчюлюкден сора жерлешлерибизни бир къаууму Къазахстанда, Къыргъызда къалып,  бюгюн да анда жашайдыла, ишлейдиле, билим аладыла, юйюрле къурайдыла, сабийле ёсдюредиле. Бизни хапарыбыз ма аллай уллу эмда кёп миллетли  юйюрледен бирини юсюнденди.

Бийчеккуланы  Асхатны  къызы Люба Къазахстаннга онюч жылында тюшген эди. Курдай элде  90 жылына дери жашагъанды, ахыр кюнюне дери да  ишин къоймагъанды. Аны таныгъанла айтханнга кёре, ол  бек жигер, айтырын, къайтырын  билген  адам эди. Кёпле аны аллына оноу излеп баргъандыла.  2018 жылда Люба Къабарты-Малкъаргъа да келип кетген эди. Мында  жууукъларын, къарындашындан туугъанланы да жокълагъанды, Къазахстанда жашауларыны юсюнден да хапар айтхан эди.

«Къарачайлыла бла малкъарлыла бизни  элде кёпдюле. Биз бир халкъбыз, адетибиз, тёребиз, тилибиз, динибиз, аш-сууубуз   да бир. Не десек да, биз Минги тауну эки башычабыз, бир къушну эки къанатыча. Бу сёзлени мен не заманда да юйюбюзде ёсюп келген тёлюге айтып ангылатыучума.  Бюгюнлюкде  уллу юйюрюмде кёп миллетлени келечилери бардыла. Ала келинлерим, киеулерим, туудукъларымдыла»,- деген эди Люба.

Халкъыбыз кёчюрюлгенде, аны атасы фронтда эди, ол андан къайтмай къалгъанды. Анасы да ёлген эди. Къарт анасыны жыл саны уа жетмишден атлагъан эди. Ма аны эмда къарындашы бла кёчген эди Люба. «Иги адамланы арасына тюшгенбиз. Къазахлыла  гыржынларындан юлюш этмей къоймагъандыла. Къарындашым, мен да  гитче  болгъанлыкъгъа, олтуруп турмагъанбыз, уллулача, кюн сайын сабанлада он сагъат ишлегенбиз. Ол къыйын заман эди - ачлыкъ къысхан. Гыржынны  карточкала бла бергендиле. Бир адамгъа 500 грамм.  Къарындашым, мен да  ма аны ючюн ишлей эдик»,- деп эсгергенди Люба.

Бир кесекден а къарт аналары да ауруп ёледи. Андан сора Любаны бла андан бир жыл тамата болгъан къарындашын да интернатха бередиле. Андан кетгенден сора уа экиси да  совхозгъа ишге киредиле. «Танг аладан ингир къарангысына дери белибизни  тюзетмей ишлеген кюнлерибиз кёп болгъандыла. Башха амалыбыз жокъ эди. Юй ишлерге керек эдик. Уруш бошалыргъа уа  къарындашыма, манга да  «Жигер урунуу ючюн»  майдал берген эдиле, - деген эди Люба.

Ариу да, жигер да къызгъа кёпле сукълана эдиле, келин этерге да кёпле сюйгендиле. Элде  бир къазахлы къарт киши да: «Жашым аскерден къайтханлай, сени келин этерикме»,- деучю эди Любагъа тюбегенлей.  Керти окъуна, жашы  юйюне къайтханлай, къарт  Любаны къарындашына  келечиле жибереди, кюз артында уа тойларын да этеди.

1957 жылда малкъар халкъгъа туугъан журтуна къайтыргъа эркинлик бергенлеринде, Любаны  къарындашы да тебиреди.  Ол заманнга уа жаш юйюрге сабийле да туугъан эдиле.  Ингирликде баш иеси келгенде уа, къарындашы бла бирге Кавказгъа кетерге сюйгенин айтады.  Ол а: «Бирге кетейик», -дейди. Любаны кёзюне жукъу кирмей, кечеден тангнга чыгъады. «Жашы бизни бла кетсе, бу  къарт а не этсин? Жангыз жашын  сакълап, аны ючюн Сталиннге окъуна  письмо жазып айланнганды, аны къалай къоюп кетейик?» - деп, Къазахстанда къалады.

Любаны бла баш иесини юйюрлери уллу эди - тогъуз сабий. Туудукълары да отузгъа жууукъ жаш бла къыз, аладан  туугъанла да кёп. Аллахны ахшылыгъындан, ана, ынна да саулукъдан, сабийле, келинле, киеуле, туудукъла да  аны жокълардан къалмагъандыла, терк-терк келгендиле. Уллу юйюр бирге жыйылса уа,  уллу юй, арбаз да тарлыкъ этгендиле. Аланы араларында уа  къазахлыла, къыргъызлыла, оруслула, татарлыла, таулула, къарачайлыла, дагъыда башха миллетлени келечилери бардыла. Бу уллу да, шуёх да юйюрде аланы бири да  кесин артыкъгъа санамайды.  Ала барысы да  тауча, къазахча да уста сёлешедиле. Хантлы къангагъа уа  эки–юч тюрлю хычинле, айран, сохта, жёрме салынмай къалмайды. Бирге жыйылсала, малкъар жырланы  айтадыла, миллет тепсеуледе аякъ бюгедиле. Бу юйюрде  таулу адетлени бек къаты жюрютедиле, сакълайдыла, тёлюден-тёлюге ётдюре келедиле.