Таулула битимлени ахшы хайырланнгандыла

Бизни миллетни тиширыулары къачан да юйюрлерини, сабийлерини да саулукъларына сакъ болгъандыла. Аммаларыбызны заманында медицина артыкъ кенг жайылып болмагъаны себепли, ала тёгерекде ёсген битимлени, хансланы да аламат хайырланнгандыла. Аладан бир къауумуну юсюнден бизге газет окъуучубуз Улбашланы Саният жазгъанды.

Ол чертгеннге кёре, сабийлеге, тиширыулагъа, къартлагъа да бизни халкъда кёп тюрлю балхам болгъанды. Бийик тау жухлада таза битимле ёсгендиле. Аланы къоркъмай хайырланырча эди. Кеслерин тазалыкъда тутуугъа да энчи магъана бергендиле.

Бурун таулула тишлерин агъашчыкъла бла ариулагъандыла, туз суу бла жуугъандыла. Эмен терекни къабугъундан къайнатып, суу этип, жуугъандыла. Кёпле ол къабукъну чайнагъан да этгендиле.

Жилян ургъан адамны айланыргъа къоймай, жилян ууу къанына сингмесин деп, жатдырып, жарачыгъындан ууну эмип алып болгъандыла. Къапхан жерни ёргесин къысхандыла. Ызы бла ичалгъаныча бир айран берип болгъандыла. Сора жатдырып тынчайтхандыла.

Бек жилап къыйналып тургъан къагъанакъны сыртына къартла тюрслеп къарап болгъандыла. Аны сырт сюегинде тюк ёсе эсе, къара гыржынны не арпа биширип, андан топчукъ этип, сабийни сыртына ышыса, тюкню ол кесине тартып алады. Ол тюкню не кесерге, не бармакъ бла тартып алыргъа жарамайды. Сабий андан сора тынчаяды. Тюг а нек чыгъады десегиз, сабийни анасы къарыны болгъан заманда аягъы бла итни неда киштикни урса, дегендиле ата-бабаларыбыз.

Туугъан сабийни къулагъына атасы азанны окъугъанды. Эфенди уа экинчи жашырын атын, жин шайтан эшитмесин деп, къулагъына айтханды.

Жангы туугъан сабийни бешигине салгъынчы, биринчи ары не киштик, не ит балачыкъны салгъандыла. Чашчыгъын биринчи жюлюгенде, итлик чачы деп да андан айтылады. Хар кюнден сабийни жылы суу бла сапын бла жууундургъандыла. Бешикде кирсиз болсун деп, жашчыкъ, къызчыкъ деп айырмай, сыппа салгъандыла.

Къаны кётюрюлген адамдан алтын, кюмюш гитче балтачыкъла бла къартыкъ алып болгъандыла. Балтачыкъны жютю жерчиги бла мангылайында, чач тюбюне уруп, къанын сийдиргендиле. Къартыкъ алгъандан сора, кёп жылланы ол ауруу къыйнамагъанды. Таулула кёчгюнчюлюкню сынагъынчы окъуна къаны кётюрюлгеннге аллай мадар этгендиле.

Эрттеден селешалмай тургъан сабийни, баш тёбен тутуп, сабий сууну кёрюрча кёпюрден ётдюргендиле.

Къарыусуз, иничке чачы болгъанны  чачын тузлу суу, хуппеги бла жуугъандыла, жумуртханы баш териге иги сингдирип жакъгъандыла.

Мант хансны тамырын ашатхандыла.

Къыз сабийге жашил соханны ашаргъа къоймагъандыла. Аны сылтауу уа къызны ёшюн ёсюуюне себеплик болгъанындады. Бизни халкъда къызчыкъла арыкъ, субай болургъа керекдиле деп, тохташдырылгъан марда болгъанды.

Къаны азайгъаннга, сёз ючюн, сабийден къутулгъан къарыусуз тиширыугъа, къызыл, чум суу, алма суу ичиргендиле, мурса хичин ашатхандыла, жаубауур ашатхандыла, исси сютде худур этип, сары жау бла ичиргендиле.

Безгеги болгъан саусузгъа чирко бла къоз ашатхандыла. Алыкъын иги къатмагъан къоз бюртюкле уа бютюнда иги жарагъандыла.

Чачы тюшген, тырнакълары сыныучу адамгъа шаптал ашатхандыла, аны суууна бал къошуп ичиргендиле. Дагъыда буруннгулу малкъарлыла мантны уллу чапыракъларын сууда бир къайнатып, аны бла къызла чачларын жуугъандыла.

Тырнакълада акъ тамгъачыкъла болсала, ол адам ауругъаны, къарыусуз болгъаныны белгиси болгъанды. Анга алма, улёкъу, шаптал суу, бютюнда шаптал къатханла неда шапталдан мырзай ашатхандыла. Мырзайны шапталдан, алмаладан, жюзюмден, тау кертмечикледен, эрикден, ит бурундан этгендиле ынналарыбыз. Иги биширип къангагъа иничкечик жайып, кюнде къатдыргъандыла, сора къышны узуну сабийлеге берип ашатхандыла.

Аллай къарыусуз адамны дагъыда балгъа къоз къошуп да бакъгъандыла.

Ичи къатхан адамгъа эрикни сууун ичергендиле, не кесин ашатхандыла, къайнамагъан сют ичиргендиле. Чюгюндюрню биширип бергендиле. Таулула чюгюндюрню чапырагъын болмаса кесин да бир ауругъаннга ашатхан болмаса, малгъа берип къойгъандыла.