«Сайлауума сокъуранмайма, ыразыма»

Фармацевт усталыкъ магъаналы болгъанына сёз да жокъду. Къайсы бирибиз тюбемегенбиз анга. Аптекагъа кирмеген, дарман сатып алмагъан, алагъа аны игисин, табын сормагъан хазна адам болмаз. Бюгюннгю ушакъ нёгерибиз жууаплы, низамлы фармацевт Кючмезланы Фатимады. Ол Нальчикде аптекаладан биринде ишлейди.

- Фатима, бу усталыкъгъа къалай келгенсе?

- Мен Нальчикде медицина колледжде окъугъанма. Анда уа окъууну тауусханлагъа иш тапхан бёлюм барды. Фармация факультетни къызыл дипломгъа тауусханымдан сора, манга эмда талай къызгъа Санкт-Петербургда фармацевтле керекдиле дейдиле. Атамдан бла анамдан эркинлик алып, мен, юч къыз нёгерим бла бирге, ары баргъанма. Анда кёп къалмай бир жылны ишлегенме, сынам алып, туугъан жериме къайтханма. Энди уа Нальчикде аптекаладан биринде урунама.

Этген оноуума ыразыма, Санкт-Петербургда ишлегеним сынам алыргъа, усталыгъымы кётюрюрге себеплик этгенди. Анда кёп тюрлю конференциялагъа, тюбешиулеге чакъырып тургъандыла. Алада жангы информация, дарманланы шёндюгю тюрлюлери, фармацевтикада тюрлениуле бла шагъырейленнген эдим.

- Фармацевтни иши не бла байламлыды?

- Аптекагъа келген дарманланы алыу, тийишдириу, керек жерлерине (бирлерин сууукъда, башхаларын жарыкъдан ташада) салыу, дагъыда адамлагъа консультацияла бериу, рецептлеринде жазылгъанны ангылатыу, препаратланы къачан, къалай хайырланыргъа жарагъанын, келишгенин бла келишмегенин билдириу – ма олду бизни ишибиз. Аны юсюне онгсуз болгъанлагъа врач жетгинчи биринчи медицина болушлукъ берирге керекбиз.

Дарманланы бек кёп тюрлюсю барды, окъугъан заманыбызда аланы барын да жик-жиги бла билирге юйретмейдиле, алай къайсы тюрлюсю адамны несине жарагъанын а биз билебиз. Анга кёре тийишли дарман да бераллыкъбыз. Жангы препарат чыкъса уа, аны юсюнден компанияланы келечилери бизге билдиредиле.

Дагъыда медицина адеп-къылыкъ барды. Фармацевт анга сакъ болургъа керекди.

- Ол айтханынг а неди?

- Бизни ишибиз, кёбюсюнде медицина бла угъай, адамла бла байламлыды дерге боллукъду. Энди кесинг сагъыш эт: асламысында аптекагъа ауругъан, бирде уа аллай жууукъ-ахлуларына дарман излеген адамла келедиле. Кюлюр, ойнар халли тюйюлдю ол, сагъышдады, жарсыудады. Аны ючюн ачыуланып сёлешгенле да боладыла. Сен а алагъа тынгыларгъа, дарманны къалай хайырланыргъа боллугъун да айтып ангылатыргъа, бирде уа артха врачха ашырыргъа окъуна керексе. Къысхасы: къолдан келгенича болушургъа, эм башы уа - не да этип, саулугъуна хата салмазгъа борчлуса. Ол адам а башха кюн къайтып келип: «Сау бол, болушдунг, эс тапдым», - десе, бек хычыуун кёрюнеди. Алай да болгъанды. Ол сагъатда ишим магъаналы болгъанына бютюнда тюшюнеме, къууанама. Бирле уа: «Дарман алыргъа жаланда ма сизге келеме…», - дейдиле. Аллай сёзлени эшитсенг, сау кюнню кёлюнг кётюрюлюп турады.

- Иш неге юйретгенди сени?

- Адамны халин ангыларгъа. Ишде кюн сайын кёпле бла сёлеширге тюшеди. Ичлеринде къаллайына да тюбейсе: игилери, аманлары да бардыла. Абадан болса, къыйналып сёлешсе, не зат сюйгенин кеси да иги билмесе – ашыкъмай тынгыларгъа, анга тап болурча амал табаргъа кюрешеме. Башында айтханымча, адам хыны сёлешсе да, анга къулакъ салмазгъа, халин ангыларгъа керекди.

Адамла бла ишлеген къыйынды, алай ол кёпге юйретеди: сёз таба билирге, тёзюмлю, таукел да болургъа.

- Аптекада уруннган кезиуде эсингде не зат къалгъанды?

- Пенсиячыла келселе, алагъа игирек, артыкъ багъа болмагъан дарманла берирге кюрешеме. Аллай абадан тиширыуладан бири: «Быланы энчи санга биширгенме», - деп, татлы къалачла алып келгени эсимде къалгъанды. Башхасы уа, къачан да болсун, алмала алмай келмез. Энтта да бир аппа дарманла ала туруучуду. Мени бла да шагъырей болгъанды. Алгъаракъда эки ыйыкъ ишлемей тургъанымдан сора: «Къызы, къайры кетген эдинг, ауругъанмы этгенсе, не болгъанды?» - деп, дарман алыргъа угъай, энчи мени соруп келген эди.

«Бу дарман некди багъа? Ол дарман а нек жокъду?», - деп ачыуланнганла да боладыла - аз тюрлю адамгъа тюбемейсе. Мени бла башха сменде ишлеген къызгъа уллу хахай этип, ташны-ташха тюйюп бир огъурсуз киши келген эди. Къылыгъымы аллай болур огъесе хали тапсыз – ким биледи. Алай анга полицияны окъуна чакъырыргъа тюшгенди.

- Алыучула къаллай дарманла излеучюдюле, аланы багъаларына къараймыдыла?

- Кёплери: «Ма врачны рецепти - анда не зат жазылып эсе да, аны бер», - дейдиле. Багъасына, башха несине да къарамайдыла.

Рецепт бар эсе, биз анга зат къошаргъа эркинлигибиз жокъду. Не десенг да, саусузгъа къаллай дарман керек болгъанын врач кеси биледи: олду аны халин тинтген, багъыу амалын да сайлагъан. Алай рецепт жокъ эсе уа, кесибизни оюмубузну айтыргъа боллукъбуз. Сёз ючюн, витаминле, БАД-ла – аланы къайсылары тийишли болгъанларын билдирирге эркинбиз.

«Энчи ма бизни къыралда чыкъгъан дарман беригиз манга, кесибизникилеге билеклик этерге сюеме», - дегенле да аз тюйюлдюле. Башхала уа: «Жаланда ма ол тыш къыралда этилген болсун ансы, башхасы керекмейди», - дейдиле. Багъасын, учузун излегенле да болуучудула. Врачдан уллу тизме бла келип: «Ангылатчыгъыз, не зат жазгъандыла манга мында», - деп да соруучудула.

Бюгюнлюкде дарманладан къытлыкъ жокъду. Сатыуда бир тюрлюсю тас болса да, аны орунуна башхасы табылады. Къайсыларыны да барды алышырча тюрлюлери: сюйсегиз Россейде чыгъарылгъан, сюйсегиз тыш къыралладан келген.

- Фармацевтиканы сайлагъанынга сокъуранамыса?

- Угъай. Устазымы: «Аберини сайлагъан эсенг – анга сокъураныргъа кесинге эркинлик берме», - дегени эсимдеди. Бу усталыкъ манга жангы нёгерле, билим, адамла бла сёлеше билиу сынам бергенди. Дагъыда медицинадан, дарманланы юслеринден ангылау – жашауда ала да изленедиле. Аны барыны да бир хатасы жокъду деп, оюмум алайды.