Инжилиуден бла жюрек жарсыудан жаратылгъан тизгинле

Дунияда адам улу сынамагъан, ол тёзалмагъан къыйынлыкъ, ачылыкъ жокъду, дейдиле.  Аланы бирлери табийгъатны кюйсюз кючю бла, башхалары уа бир-бирлени чексиз огъурсузлукълары, къара ниетлери бла жаратыладыла. Адамны кеси башына тюшген палахла бара баргъанда унутулгъан да этедиле. Алай, бурун заманладан айтыла келгенича, бичакъ жара сау болса да, жюрекге тюшген жара сау болмайды.

Аны айта келгеним, ёмюрледен бери да он бармагъыны къыйыны бла жашау эте келген малкъар халкъ 1944 жылны март айында сынагъан ачылыкъ, тёлюден-тёлюге ётюп, эсден кетмейди. Орта Азияны бла Къазахстанны къумлу тюзлеринде адамы къалмагъан хазна  таулу юйюр жокъду. Жарсыугъа, кёплени къабырлары къайда болгъанлары окъуна белгисизди.

Саулай тюп болуп кетген юйюрле уа?! Аланы жууукълары ол ачылыкъны,  кюйсюзлюкню, артыкълыкъны унуталлыкъмыдыла? Не хазна. Халкъыбыз сынагъан ол къыйынлыкъгъа аталып кёп повестьле, хапарла, назмула, кюйле да  жазылгъандыла. Адамла кеси ауаналарындан къоркъгъан, ич сёзлерин айтыргъа  «юйню къабыргъалары эшитирле» деп сагъайгъан кезиуледе бир-бир жазыучула аллай чыгъармала жазарла деп ийнанырчамыды?

Алай миллетибизни арасында бир затдан да къоркъмагъан, сёзню ачыкъ айтхан инсанларыбыз болгъандыла. Къулийланы Къайсын, Отарланы Керим, Сотталаны Адилгерий, дагъыда кёп башхала.

Малкъар адабиятны мурдорун салгъанладан бири Шахмырзаланы Саид да ол заманда уллу батырлыкъ этгенди, «Къая къызы къарылгъач» деген назмуну тагъып. Малкъар поэзияны юсюнден бир китапда ол 1944 жылны март айында малкъарлыла Къазахстаннга жетип тохтагъан кюнледе жазылгъанын да окъугъанма.  «Чалбаш тауларыбызны биринчи интеллигенциясын окъутхан, юйретген поэтибизни бу чыгъармасы законсуз, бир тюрлю сылтаусуз ёмюрледе жашагъан жерлеринден къысталгъан малкъар халкъгъа, аланы жангы жерледе – Къазахстанны, Къыргъызстанны, Узбекистанны кюн кюйдюрген тюзлеринде, къумларында кюйсюз сынаула сакълагъанларына аталгъанды»,- деп жазылады аны ал сёзюнде.

«Къая къызы къарылгъач» ол заманлада басмада жаланда бир кере чыкъгъаны, 60-чы жыллада поэтни жангы жыйымдыгъына къошулуп, ол кезиуде къыралда къатылыкъ алыкъа сакъланнганына шагъатлыкъ этеди. Китап басмаланнганлай окъуна «Совет Союзгъа къажау жазылгъан назмуну» хапары партияны Къабарты-Малкъар  обкомуна жетеди. Олсагъат чыгъарманы тюкенледен, библиотекаладан кетередиле.

Аны сылтауундан Шахмырзаны кёчгюнчюлюкге жораланнган чыгъармасын кёпле билмей да тургъандыла. Бюгюн а биз аны къатлап-къатлап окъуйбуз, узакъ кюнлени эсибизге сала.

Къая къызы къарылгъанч

Къая къызы – къарылгъач,
Къаялада учуучу.
Къалада юй салып,
Тыгылада туруучу.

 Къаялада жырлаучу, 
Назмуларын айтыучу,
Нек бизни къойдугъуз,
Бийик кёкде ойнаучу.

Тапка уянг къаяды,
Ким чачханды уянгы?
Неге  мындан кетесе
Ёксюз этип къаянгы?

Къая къызы къарылгъач,
Жиляй, къайры кетесиз?
Дорбунланы бош къоюп,
Кимге аманат этесиз?

Къая къызы къарылгъач,
Къаяладан нек къачдынг?
Ташны, тауну жилятып,
Аулакълагъа нек учдунг?

Аулакълада не барды,
Кимди сизге къарарыкъ?
Танымагъан тюзледе
Кимди сизге жарарыкъ?
 
Аулакълада жел урса,
Дорбун, къая тапмазса,
Жайгъы исси кюнледе
Сууукъ кёгет къапмазса.

Къышла сууукъ боладыла,
Къалтыратыр санланы,
Агъач, отун тапмазсыз,
Бек инжитир санланы.

Сууукъ желле гюрюлдеп,
Кенг аулакъ агъарыр.
Аны кибик жайгъыда
Аппакъ бетинг къаралыр.

Къая къызы къарылгъач,
Кимди сизни къыстагъан?
Бу тауланы къызгъанып,
Сизни мындан сыйпагъан?

Къая къызы къарылгъач,
Узакълагъа учасыз,
Не болгъанды сизлеге?
Жиляй, къайры барасыз?

Ачы боран, къар, сууукъ
Бизни аман къоркъутду,
Сюрдю бизни тауладан,
Журтубузну къурутду.

Бузукъбашла, жокъ болсун!
Артыкълыкъла этдиле.
Уялагъа от салып,
Бизни чачып кетдиле.

Заман келир таулагъа,
Таула кёзю аязыр,
Жазла келир ышарып,
Залимликле таркъайыр!

Къая къызы къарылгъач,
Унутмагъыз тауланы,
Ахшы жолгъа барыгъыз!
Унутмагъыз бауланы.

Узакъ жолгъа чыкъгъанбыз,
Биз барабыз къазакъгъа,
Ёксюз къалгъан балала.
Жукъ алмайын азыкъгъа.

Не жерледе жюрюйбюз,
Айран тапмай азыкъгъа,
Жиляй ата-анала,
Таяннганлай таякъгъа…

Туугъан, ёсген журтларым,
Жиляй къоюп, барабыз,
Сау къалыгъыз, тауларым.
Энтта сизни табарбыз!!