Устазны бузулмазлыкъ жорукълары

-Бирде кеси адамларыбыздан жаныбыз къыйналырча сёзле эшитирге тюшеди, - дегенди бизни ушагъыбызны бек аллында  Сотталаны Лидия. – Ол да неди десегиз, тилибизни учуз этгенлерин кеслери да ангыламай, малкъар тил неге керекди, орусча сёлеше билсе, дегенле тюбегенлериди. Кёп тиллени билирге, ол санда орус, ингилиз, немис тиллени да, адамны ана тили бир заманда да чырмаулукъ этмегенди. Ол затдан хыйсап эте келсек, бек биринчи жерге ана тилни салыргъа керекбиз, андан сора уа, къолунгдан келе эсе, башха тиллени  ненчасын да бил. Айхай да, ол адамны байыкъландыргъанына, билимин, культурасын кётюргенине уа кишини да ишеклиги жокъду.

Ана тилибизни, сабийлени да алай бек сюйген бу сейирлик тиширыуну хапары мени кесине тартып къойду. Аны айтханларына ким да сюйюп тынгыларча эди.  Аны бла сёлешген, ушакъ этген да тынч эди. Ауазында бир жалгъан эшитилмегенча.

-Не кёп тилни да бил, сен ана тилинги билмей эсенг, кесинги жарлыгьа санарыкъса, кеси адамларынгы арасында буюгъуулукъ  сынаргъа боллукъса, - деп къошду ол, оюмун андан ары бардыра. – Алай болмаз ючюн а, бек алгъа, биз, ата-анала, бир бирибиз бла, сабийлерибиз бла, юйде болсун, тышында болсун, кеси тилибизде сёлеширге, аналарыбыз, ынналарыбыз бешик жыр айтхан ариу тилибизде сёлеширге уялмазгъа, тюз  ангылагъыз, аз да ыйлыкъмазгъа, ол угъай да, ёхтемленирге керекбиз.

Миллетни миллетлигин кёргюзтген бек биринчи шарт - ана тили болгъанын унутмазгъа, миллетлигин сакълар ючюн, ол тилин, адет-тёрелерин, динин, анга кёре  башха ышанларын да сакъларгъа. Мен кишиге тырман этер, башхаланы юйретир акъылым жокъду. Жаланда ёсе келген тёлюбюз, жаш адамларыбыз ана тиллерин сюерлерине, айхай да, ол азды, ариу сёлеше билирге юйретиудю. Ана тилни сыйлылыгъын ангыларча этиудю. Устаз болгъан къадарымда, аны кесими сыйлы борчума санайма.

Тау элледе алай да болмаз, шахарда бла анга жууукъ элледе уа сабийле орусча сёлеширге ёчдюле. Орус тилни билген игиди, бютюнда  уста билген. Алай аны ауанасында ана тилни бырнакъ этмеклиг а кимге да ушамайды, ол угъай да, хиликкялыкъды. Сабийлени ата- аналары уа не айта болурла ала кеси тилибизде сёлешалмагъанларына, айтыр затларын тынгылы ангылаталмагъанларына?

Кимге айып этериксе, кёп ата- анала кеслери малкъар тилниуста биле тургъанлай, бир бирлери бла орус тилде сёлешселе. Аладан туугъанла уа кёргенлерин, эшитгенлерин этмей не этсинле. Ол а битеу миллетни жарсыууду. Аны сагъышын барыбыз да этерге керекбиз.

Устазны бу тюрлю оюмлары кимни да сагъыш этдирирчадыла. Бу тема бюгюн айтылгъан зат тюйюл эсе да, аны кесини, ишини да юсюнден айтыр акъылда, ол айтханланы жазып алгъаным да анданды. Сотталаны Лидия Бота- шевна ана тилибизге уллу эс бургъан, аны къадары тынгысыз эт¬ген, келир заманы ючюн къайгъыргъан аллай адамды, сабийле¬ни малкъар тилде ариу сёлеше билирге, аны бла бирге уа адет- тёреге, намысха юйретген устазды. Аныча тиширыулагъа айтыучу болурла халкъда: «Эр киши акъылы болгъан», деп да.

Лидия Нальчикге бек жууукъдагъы Кенже элде 20-чы номерли орта школда окъугъан малкъар сабийлеге ана тилден бла адабиятдан дерсле береди. Эки мил¬летни адамлары - къабартылыла бла таулула - бир бирлери бла орусча сёлешген уллу къабарты элде жашагъан  малкъар юйюрлени сабийлери ана тиллерин билирлери, сюерлери, андан айырылып къалмай, багъалы кёрюрлери  ючюн кёп къыйын салады. Берилген сагъатларыма кёре дерслерими ётдюрсем болады деп къоймай, этген муратына да жеталады.

Иги сагъыш этип къарасакъ, къаллай къыйматлы ишни бардырады бу огъурлу тиширыу. Аны атасы Боташ да устаз болуп  ишлегенди. Бызынгыда, артда ары кёчгенлеринде, Хасанияда да эллилени жумушларына жарагъан, аланы жашаулары бла байламлы кёп тюрлю оноулагъа къатыша келген адам болгъанды. Анасы Ляжинка да сабийлеге билим бериуге кёп къыйын салгъан педа¬гог эди. Устазлыкъ, сабийлени сюймеклик, ким биледи, къызларына атадан бла анадан окъуна кёчген болур эди. Дуниядан замансыз кетген Боташны бла Ляжинканы жаланда къызлары Лидия угъ¬ай, аланы таныгъанла, алгъыннгы окъуучулары, жууукъ, тенг да игилик бла эсгередиле.

Къызлары Лидияны атасы бла анасы тюз ниетли, ариу къылыкълы, адет-намысха сакъ болуп, дунияда алай жашаргъа юйретгендиле, бюгюнлюкде да ол жолдан чыкъмай барады, окъутхан сабийлерин да алай юйретеди. Устаз Хасанияны эл Советинде ишлеген кезиуюнде да миллетни ара¬сында юйретиу-ангылатыу ишлени бардырыу бла бирге, эллилени кереклерине жарап, аланы кёп тюрлю тилеклерин жалчытып тургъанды. Бу эсли тиширыуну кесин жюрюте билгенине, сабырлыгъына, акъылыны теренлигине ким да сукъланырчады.

Лидия Боташевна таза да таулу тиширыуду, адепли, айтыр сёзюн базманнга салмай бермеген, басымлы, миллетибизни битеу иги шартлары юсюнде болгъан, ахшы адетлерибизге сакъ, кимге да юлгю кёргюзтген аллай адамды. Мени акъылыма кёре, устаз болуп да Лидиячала ишлерге керекдиле. Аны жаны сабийле бла биргеди. Окъутхан сабийлерине: «Была мени балачыкъларымдыла»,-дейди. Аланы жетишимлерине ёз сабийлеринеча къууанады.

Тюрлю-тюрлю олимпиадалагъа жыл сайын 20-чы номерли школну окъуучулары да тири къатышадыла. Малкъар тилден бла адабиятдан Лидия Боташевна окъутхан сабийле алада биринчи жерлени алгъанлай келедиле. Ахшы жетишимлери ючюн «Жылны устазы» деген атха тийишли болгъанды.

Устаз бла сёлеше келсенг, аны башха хапары жокъду, окъуучуларыны  юсюнден болмаса. Ол быллай уллу билим алып бошады, бу ары окъургъа кирди, ол да окъууун тышында бошап, быллай жерде ишлейди деп, хар бирини жетишимлерине энчи къууанады.

Баш иеси Сотталаны Зейтун  бла Лидия ариу къылыкълы, билимли сабийле ёсдюргендиле. Тамата къызлары Зулейха школну алтын майдалгъа, сора уа КъМКъУ-ну медицина факультетин къызыл дипломгъа бошап, андан ары окъууун Москвада бардырыргъа кетип, ординатурадан сора аспирантурада билимин ёсдюрюп, ара шахарда къалгъанды. Бюгюнлюкде баш иеси бла Москваны даражалы клиникаларындан биринде ишлейди.

Расул Росгвардияда къуллукъ этеди. Гитче жашлары Азрет да, эгечи Зулейхадан юлгю алып, медицина факультетге киргенди. Ол уста тиш докторду. Москваны стоматология поликлиникаладан биринде баш врач болуп ишлейди.

Педагогну ишине багъа берген къыйынды. Алай бу устазны ишине берилген бек иги багъагъа уа ол окътухан сабийлени ата-аналарыны ыразылыкъларын санаргъа боллукъду, аны кёп махтау грамоталарын бла дипломларын айтмай къойсакъ да. 
Сынаулу педагог солургъа кетерге кёп кере кюрешгенди, алай коллектив, ата-анала да,  ишинде къалырын сюйюп, кетмезин тилегендиле. Класс башчы болурун да сюйгендиле да, Лидия Боташевна бюгюн да бет жарыкълы урунады. Окъуучуларын кезиулю олимпиадагъа хазырлайды.