«Толу ийнанама – хар адамны жюрегине да жол табаргъа онг барды»

Бюгюнлюкде бизни жаш тёлюбюзню арасында бийик билимли, гиртчи, не жаны бла да сейир инсанла тюбегенлери къууандыргъан шартды. Тетууланы Илиясны къызы Джамиля да тёгерегине нюр жайгъан, ачыкъ жюрекли, иш кёллю, адепли къызларыбыздан бириди. Таулулада чыпчыкъ уясында не кёрсе, учханында аны этер деген сёз жюрюйдю. Мени бюгюннгю жигитими юйюрюнде да сый-намыс, огъурлулукъ, халаллыкъ тёр жерни алгъанларына кесим шагъатма.

Джамиля Москвада МГУ-ну юристле хазырлагъан факультетин айырмалы тауусханды. Бюгюнлюкде бизнес бла жетишимли кюрешеди. Аны ашханасында, классика музыканы макъамларына тынгылай, сейир ушакъ бардыргъанбыз.

- Джамиля, ариу юйюрде ёсгенсе, атанг Илияс, ананг Зухура халкъ таныгъан огъурлу адамладыла. Сабийликни юсюнден айтханда, туугъан юйюнг эсинге келе болур, баям?

- Тюзсе, ата-анабыз бизге не заманда да насыплы сабийлик, насыплы жашау берирге итиннгендиле. Кёп ишлегендиле, аланы юйде окъуна хазна кёрмегенбиз. Биз да алагъа къарап юйреннгенбиз. Атам къолдан да бек устады, не затха узалса да, аны бек иги этеди. Анамы уа бизнес жаны бла чыныгъыуун сёзле бла айтып ангылатыргъа къыйынды. Эки къарындашым барды: Жамал бла Мурат. Атам-анам, къарындашларым – аладыла мени жашауум.

-Санга къарасам, 19-чу ёмюрде орус адабиятда тургеневский къызла эсиме келедиле. Быллай назик къыз бла юриспруденция бирге къалай келишгендиле?

- Адамда къайсы шарт да бирча болургъа болады. Кертисин айт дей эсенг, жашаууму сюймеклиги уголовный право, юриспруденция, криминологияды. Ким биледи, бара-баргъан жашауда ол жаны бла преподавательлик ишде да кесими сынап кёрюрме. «Кенгуру-Парк» ресторанда сынамыма кёре адамланы юйретиу хунерим болгъанын ангылагъанма, айып этмегиз алай айтханыма. Толу ийнанама – хар адамны жюрегине да жол табаргъа онг барды.

- Бизнес бла къалай кюрешип башлагъанса?

- Атам, анам гитчелигимден да урунургъа юйретгендиле, сау болсунла. Онтёрт жылымда аланы тюкенлерини биринде сатыучу болуп попкорн, хууан-харбыз, мороженое, суу сатханма.  Ол кезиуде мен тюшюрген хайыр башха сатыучуладан эсе юч кереге кёп болгъанын ангылай эдим, сабий болгъанлыкъгъа. Ол мени бютюн кёллендирип, ол жанына сейирими къозгъап, аш ашаргъа унутуп къойгъан кезиулерим окъуна болгъандыла.

«Ахча – ол сени атанг-ананг келтирип салып, бар, жой деген ырысхы тюйюлдю, ол кесинг ишлеген капекди», - деп юйретгендиле атабыз-анабыз. Ала бизни ол жаны бла артыкъ сер этмегендиле, хау, хар затыбыз да элпек эди, алай аяусузлукъну, зырафлыкъны, керексиз эркинликни тёзмегендиле, хар затда да адеплиликни, марданы излегендиле. Артда сабийлерин керексиз омакълыкъда ёсдюрген юйюрледе бола тургъан затланы юсюнден эшитгенимде, бизде аллай жарсыула чыкъмазча этгенлери ючюн алагъа энчи ыразылыгъымы айтыргъа сюйгенме.

- Шахарда белгили ашхананы къалай къуралгъанын да айтсанг эди?

- Кофейняны анам эртте окъуна ачхан эди, мен бери келгинчи. Ол заманда аны ишлеу халы башха эди, жаланда файда тюшюрюрге деп къуралгъан бургерле сатхан жерча. Уллу фахмусу болгъан, уста бармен Эдуард Хачитри (ол шёндю менде ресторанда ишлейди) дунияда болмагъанча кофе биширгенин биле эдим да, аны ючюн келиучю эдим бери.

Артда уа ашхананы кесим ишлетип тебирегенме. Бир оюмум да жокъ эди башлагъанымда, жюрегими, жанымы бери салып къойгъан эдим ансы. Сёз ючюн, столдагъы чыракъланы, къабыргъалада суратланы юйден келтиргенме, аланы араларында жюз жыллары болгъанла бардыла, эски журналладан кесилген бетлени антиквариат тюкенледен сатып алгъанма. Европадан торшерле, буруннгу италиялы художниклени суратлары эм башха затла мында энчи болумланы къурайдыла, аланы кеслерини жашаулары, тарыхлары барды. Адамныча, жанлары, къадарлары болгъан затланы бек сюеме.

- Не заты энчиди сен ишлеген жерни?

- Ресторанны кесини къонакълары бардыла, бу жер сайлайды кесине аланы, сейир этмегиз айтханыма, алай ол керти да алайды.  Келишалмагъан, ангылаялмагъан инсан бери экинчи къайтып келмейди. Мында жашау энчиди, интеллектуаллагъа бла интеллигенциягъа деп къуралгъан. Баймыса, артыкъ къолайлы тюйюлмюсе – иш анда тюйюлдю, адамны ич дуниясында, аны кёз къарамларындады. Бизни хар заманда келиучю къонакъларыбыз энчидиле, кеси кеслеринден къоркъмагъан, ачыкъ, чыгъармачылыкъ адамла.

- Инсанны къылыгъында не затны багъалайса?

- Хар адам сейирди, ол дуниягъа жюрегинде болгъанны береди, игилик болсун, къужурлукъ болсун. Мени оюмума кёре, къайсы болумлада да инсан ачыкъ болургъа, къоркъмазгъа, букъмазгъа керекди, бек биринчиден а, кеси кесине кертини айта билирге.

Адамлыкъны, тюзлюкчюлюкню, кертини айта билиуню бек багъалайма. Андан сора да, кесин эм тюз да кесича башхаланы да багъалай, ангылай билиуню.

- Сен кесинги аллайгъа санаймыса?

- Биз жашагъан къадарыбызда тюрленнгенлей турабыз. Асламыбыз бюгюн тюненеден эсе игирек болургъа кюрешебиз. Бюгюнлюкде мен кесиме тюзлюкню сюйген адамма деп шарт айталлыкъма, жаланда кертини излеген.

- Адамгъа нени кечаллыкъ тюйюлсе?

- Мен алыкъа аны уа кечаллыкъ тюйюл эдим деген болумгъа, насыпха, тюбемегенме. Алай бир затны уа шарт билеме: адам кесине, къатындагъылагъа да кертини айта билсе, аны жашауу тынчыракъ боллукъду. Ётюрюкню, жалгъан сёзню, экибетлиликни кётюралмаучума.

- Бизни жаш адамланы къылыкъларыны юсюнден не зат айталлыкъса?

-  Мен эслегеннге кёре, аланы бир къауумуна ётгюрлюк, жигерлик, кючлю ёзек жетмейди. Жюзюсюнден ючюсюнде барды итиниулюк, гиртчилик. Алайды да, бизни жамауат сабийни юйретген заманда аны жашау болумлагъа чыныгъыулугъун айнытмаса, болум тюзеллик тюйюлю. Нек болмайды беш жылында тюкеннге, он жылында уа коммунал тёлеулени жалчытып келирге жиберирге. Хар затны къайда болгъанын билсин, юйренсин. Аны кесинг бла ишге элт, кёрсюн ахча къалай келгенин. Онтёрт жылында уа ишге жибер, ол керек затларын алыр ючюн къыйналыргъа тюшгенин билирча.

Дагъыда бир зат: жаш адамла бир бирлери бла сёлеширге, оюмларын айтып ангылатыргъа къоркъгъан этедиле, аны ючюн телефонлагъа кирип кечинедиле. Алай бла юйюр къурау къайгъыланы да кёрмейдиле. Биз алгъадан окъуна бир бирибиз бла хар заманда да ачыкъ болсакъ, кёп жарсыуладан къутулаллыкъ эдик.

- Илияс бла сен жандауурлукъ бла кюрешгенигизни билеме.

- Хау, алай атам аны юсюнден бир заманда да айтмаучуду. Бизде халкъда жюрюген сёздеча, онг къолунг бергенни сол къолунг билмесин деген жорукъну къаты сакълайды. Атамы-анамы низамлары барды, ала ахшы ишлерин Аллах ючюн этедиле, аны юсюнден, огъарыда сагъыннганымча, башха жерде угъай, юйде окъуна билдирмейдиле. Мен да аладан юлгю алыргъа кюрешеме.

- Кёп окъугъан адамса. Сайлауунг къайсы авторлагъа, китаплагъа тюшеди кёбюсюнде?

-  Онтёрт жылымдан бери Кязимге сюймеклигим бир да болмагъанча уллуду, ол мени жанымды, анга кишини тенг эталлыкъ тюйюлме. Бек сюйген чыгъармам «Тахир бла Зухура» поэмады, аны биринчи кере окъугъанымда, жиляп тыйылалмай эдим. Артда орусча басмаланнганын табып, башха тилли жамауат да аны юсюнден кёбюрек билирча интернетде битеу социал сетьледе страницаларыма салгъанма. Ол заманда манга 15 жыл бола эди.

Шёндю да «Мечиланы Кязим. Орусча назмулары» деп ссылканы кийирсенг, ВКонтакте социал сетьде ссылкаларым чыгъып къаладыла. Алыкъа аны озгъан инсаннга, поэтге тюбемегенме бир къыралны адабиятында да. Къайсыннга да хурметим бек уллуду.

- Жыл санынга да къарамагъанлай, санга Владимир Познер къонакъларына бериучю сорууну берирге боллукъ сунама. Аллах бла тюбешсенг, не затны юсюнден сорлукъ эдинг?

- Къалай аламат сорууду! Сейир этерик болурса, алай мени Аллахха сорууум жокъду, бу дунияда хар зат алай тап, келишиулю, аламат къуралгъанды.

- Келир заманда муратларынгы юсюнден да билдирсенг эди бизге?

- Жашау бирди, дунияны кёрюрге кюреширикме. Андан сора да, жарыкъ юйюм болса сюеме, ол жаланда бир этажлы боллукъду. Бахчамы уа уллу этерикме, юй хайыуанла да жаяргъа излерикме. Ол энчи дуния боллукъду, жаланда кесим ишлеген ахчагъа этилген жаннет мюйюш.

Табийгъат бла бирликни, тауланы бек сюеме. Ишлеген жерими аллында гюлле салсам окъуна, андан кюч-къарыу табама. Былайда хыярла розаланы къатларында, бадыражанла наныкъланы юслерине чёргелип ёседиле. Кёпле сейир этедиле ол затлагъа. Озуп баргъан бир тиширыуну сёзлерин къатлайым: «Ариулукъ анга тийген къолну жылыууна, сюймеклигине кёре ёседи, айныйды». Мен а битеу жюрегими, сюймеклигими миллетиме, адамларыбызгъа, тутхан ишиме берирге итиннгеними шарт айталлыкъма.