«Эринмегеннге иш къайда да барды»

Жаз ойнагъан – къыш жиляр, деген нарт сёз  халкъыбызда эрттеден бери  бошдан жюрюмейди.  Не заманда да  кеси  къыйыны бла жашагъан миллет, ишге уллу эс бургъанды.  Бюгюнлюкде жашау тюрлене баргъанлыкъгъа,  малчылыкъ, бахчачылыкъ  бла   кюрешген адамларыбызны саны  аз тюйюлдю.   Аладан бири уа Огъары Малкъардан   Мусукланы Арсенди. Ол сабийлигинден бери эл жашауну багъасын, къыйматын билген адамды.  Мени бюгюн ушакъ нёгерим да олду.

-Арсен, сен бахчалыкъ бла тири кюрешесе. Не зат ёсдюраласа жерингде?

- Асламысында  алма, кертме, шаптал ёсдюребиз.  Мен да алма  бахча тутама. Аланы  кёбюсю уа айдаред,  семеренко, зимний банан  сортладыла.  Мында  эринмегенлей кюрешген адам а  не тюрлю битимни да хайырын алаллыкъ сунама. 

- Алыучула уа бегирек къайсы сортну сайлаучудула?  Продукцияны  сатаргъа уа бюгюнлюкде къыйынмыды?

- Хар заманда да бирча болмайды. Сёз ючюн, озгъан жыллада  алыучула бегирек сары алмаланы излей эдиле. Арт кезиуледе  уа  айдаред, глостер  дегенча   къызыл   алманы сыйлыракъ кёредиле.

 Сатыу да  хар заманда да бирча болмайды. Алай мен  бу жумуш бла кюрешгенли  алмам сатылмай  зырафха кетгенди деп билмейме.  Файдасы   болур ючюн  а,  тереклеге  иги къарагъа керекди.  Сортуна келишген  дарманын  къуюп, жаз башында   тюплерин   къазып, суу да тартама.  Алай этсенг жемишлери  ариу, уллула  боладыла.

 Малкъарда  кёбюсюнде  къыш  алмала битедиле, аны себепли  жангы жылгъа жууугъуракъ заманда соргъан, излеген да асламды.  Ол кезиуде сатхан  кесибизге да тынчыракъды.  Шёндю  файдасы да аман болмагъаны себепли, бахчамы кенгертирге муратлыма.

- Огъары Малкъарда хобуста да  аламат ёседи. Мен билгенден, сен да кюрешесе  аны бла?

-  Хобуста кюнню сюйген битимледен бириди, аны ючюн аны алма тереклени салкъынында салыргъа жарамайды.  Мен да ол хыйсапдан аны  башха бахчада ёсдюреме. Орнатылгъан ёсюмлюкле  бираз  айныгъанлай,  юйде уллу гитче да  бирден барып,  хансын тазалайбыз.  Жыяр  кезиуюнде уа элли жашла  изеу этип бир бирге  болушабыз.

- Аны уа сортлары кёпмюдюле, аланы   бир-бирлерине  Малкъарны хауасы  келишмейди  дегенни   эшитгенме? Битими уа иги боламыды?

-  Башха битимлегеча,  хобустагъа да бир-эки кере къуртдан дарман сепмей жарамайды. Тюбюнде хансын тазалап, топурагъын ёрге тартып, баразала этип, суудан  къандырыргъа керкди. Нек дегенде ол мылыны  бек сюйген битимледен бириди, аны ючюн анга сакъ болургъа керекди.  Сортларыны да тюрлюлери кёпдю.  Жаз,  кюз арты, къыш хобуста да барды. Аланы хар бирини да - кесини энчилиги.  Сёз ючюн, жаз хобуста  уллуракъ ёсгенликге  женгил болуучуду, къышныкъы уа барысындан да ауурду.  Жеринг иги болуп, эринмей къарасанг а, бир соткадан   тонна чакълы бирни  жыяласа.

- Элде жашагъан мал тутмай болмайды. Сен а кюрешемисе бу жумуш бла?

-  Тууар малла багъама, къойла да жаяма.  Бу жумуш  бегирек  къышда къыйыныракъ болады.  Нек дегенде  жазда  кёбюсю  жайлыкълада кечинедиле. Халжарда  жангыз да  сауулгъан ийнеклени  къоябыз. Аланы да    танг белги бергенлей  саууп,  ингирге дери  сюрюуге бошлайбыз. Аны бла жайда малны ауарасы бошалады.  Къышда уа сюрюу болмагъаны ючюн  юйде кечиндирирге тюшеди.  Былай алып къарагъанда, мени оюмума кёре,  къойла  тутхан тынчыракъды,  хайыры да игирек  болады. 

  Къойланы къауум адам болуп,  таугъа чыгъарып кезиу-кезиу кютюучюбюз. Бу жумушну, кертисин айтханда, бек жаратама.  Кюндюз ариу талада маллагъа къарап, ингирде къошха жыйылып, ашынгы, сууунгу этип тынчайсанг, жашауну керти да  татыуун, къыйматын  ангылайса. Анда уллайгъан  адамла бла турсанг а, ала  халкъыбызны унутула баргъан кёп сейир хапарларын  айтханлары  уа  бютюн  хычыуун болуучуду.

- Бюгюнлюкде кёпле, абаданла, жашла да,  Малкъарда хазна иш жокъду, мадар этген къыйынды  деп,  шахар тийрелерине кёчедиле. Сени уа бармыды аллай сагъышынг?

- Мени оюмума кёре,  эринмегеннге  иш къайда да барды. Адам амалына, къарыууна кёре да ишден къачмай, кёлюн салып  кюреширге керекди.  Тау элледе  амал да, иш да  жокъду дегенлени уа болмачыла сунама.

 Мен халкъымы, туугъан элими да  бек сюйгенледенме.  Аны себепли  бир кере окъуна Нальчикге, неда башха жерге  кёчерге деген оюм акъылыма  келмегенди. Мындан ары жашауну къалай боллугъун киши да билмейди. Алай  ишлерге къарыуум, онгум бола тургъанлай, ёмюрле бла ата-бабала  жашап, тургъан  ариу табийгъатлы  элими къоюп кетерге бир да  унамам. Бюгюнлюкде  юйдегим Темуккуланы Зухура бла юч сабийни ёсдюребиз.  Ала да  тыпыр ташларындан  къачмагъанлай,  элибизге, тилибизге да сакъ болурларын излейме.