Таулу ананы къадары

-Мен кесими бек байгъа санайма. Нек дегенде  бюгюнлюкде, ыннамдан сора да, аппамы анасы Нафисат да сауду, - дейди Псычох элде жашагъан Жантууланы Ислам, аны юсюнден бизге жаза.

«Нафисат 1935 жылда Кёнделен элде туугъанды. Аны атасы  Атаккуланы Мустафа элде иймам болуп тургъанды. Къарт аммабыз айтханнга кёре, ол адамланы аурууларына багъып, аякълары юсюне салгъан билимли адам эди. 1941 жылда аны урушха чакъырадыла эм къызчыкъ атасын андан сора бир да кёрмегенди. Алай бла амма анасы  Боташланы Хатчат, эгечи эм къарындашчыгъы бла къаладыла.

 «Ол заманлада тышына чыгъар онгубуз болмай, алай жашап тургъанбыз.  Дайым  окъ тауушла эшитилип, тынчлыкъ жокъ эди…

Кёчгюнлюкге дери жашауубуз алай эди. Кезиулю къыйынлыкъ бизге жетгенде, 9-жыллыкъ сабий эдим. Эрттенликде, сагъат бешни жарымында, эшикни ким эсе да бир къаты-къаты къагъады. Таууш асыры кючлю болгъандан, мен элгенип уянама. Къарасам- анам тешегинде жокъ. Бираздан эшикни ачылгъанын эшитеме. Мен а асыры къоркъгъандан жууургъан тюбюне киреме. Анам,  келип. мени биринчи къобарады. Мен кийингинчи, барып, эгешчигими бла къарындашчыгъымы уятады, аланы кийиндиреди. Бир аскерчи жашчыгъ а: «Къадар кийимлени къоюгъуз да, ашны кёбюрек алыгъыз. Сизни аллыгъызда кёчюргенлени жартысы ачдан ёлгендиле» - дейди. Алай бла къарындашчыгъым, чабып,  эки тауукъ союп келеди.

Вагонлагъа жыйылдыкъ. Ала да-мал ташыгъан вагонла,. Тюпде бир салам кибик зат жайылып, мешхут  ийисден къыра  эди. Эшикле жабылдыла, тилекле уа бошалмадыла. Женгил-женгил тохтай, барабыз кечени да, кюнню да билмей. Биринчи ангыламай тургъанма, аллай бир тохтау неди деп. Бираздан а, бир тёрт-беш кюнден   ёлюк  ийис келеди. Тёгерекге къарасакъ, бир тиширыу   жашчыкъны къаты къучакълап тура эди. Бир къарт киши къатларына барып къараса, жашчыкъ кёбюп эди.  Сабийни  алып,дууа окъуп, акъ къумачха чулгъайды. Бир кесекден эшик ачылады,  тышына  къарасам а, кёпюрню юсюндебиз. Къарт киши ёлюкню аскерчиге узатады. Ол а аны тюз алгъанлай кёпюрден суугъа атады. Аны кёрюп,  анабыз ючюбюзню да къоюнуна къысады.

Алай бла,  Къыргъызны къум тюзлерине элтип къуядыла.  Алгъа  къыргъызлыла бизни сюймегендиле. Айхай, «враги народа» деселе… Биринчи эки-юч жылда миллетни жартысы ачдан бла сууукъдан къырылгъан эди. Адамгъа жашар-ашар ючюн  ишлерге керекди. Бизге уа  къоймаучу эдиле. Ханс да ашагъан эдик,  чириген картош ашагъан кезиулерибиз да болгъандыла.

Чюгюндюр, харбыз, хууан бахчалада да ишлерге тюшгенди аммама.  Жигерлиги  ючюн онбеш жылы да толмагъан къызчыкъны майдалгъа  тийишли кёредиле.

-Ол заманда манга бир къыргъызлы жаш бюсюреген эди. Алай  анамы къарындашы билип, манга бир башха таулу жашны табады, Жантууланы Махмутну.  Атасы урушда белгилисиз къалгъанды, анасы уа тифтен ауруп ёлгенди.  Ол  менден сегиз жылгъа тамата эди. Жыл саным жетмегени себепли некях этерге унамайдыла. Алай бла анамы къарындашы,  барып документлеримден туугъан жылымдан беш жылны кетертип къояды. Сора 1930 жылда туугъан болама да, некях  этдиле.

Бир жылдан  къыз  тууады – Зулейха. Аллай бир ишлегеним ючюн, иги къарыуум да бар эди, алай  бла кесими къолларым бла, баш иеми болушлугъу бла биринчи юйюбюзню ишлейме. Аны юла къалмай, ол заманнга дери  ахчачыкъ  жыйгъан эдим да, барып,  бир ийнек да сатып алып келеме. Кеси да – къумалы, кюннге юч кере сауулгъан.  Алай бла онтёрт жыл ётдю, - деп эсгереди таулу ынна.

1958 жылда туугъан жерлерине къайтыр онг болгъанлай,  бизни юйюр бери тебирейди. Алай ала кеси эллерине - Кёнделеннге - тюшмейдиле. Аланы Псычох  элде тыядыла. Ала бла бирге ары Байкъазылары, Боташлары, Хайырлары да тюшедиле. Ол заманда анда плодопитомник бар эди. Жашагъан а оруслула, бир кесек къабарты юйюр, абазинле эм ногъайлыла эте эдиле.

- Аллай кёгетли жер болгъанлыкъгъа, ачлыкъ жюрюй эди. Манга уа ишлегеним ючюн Къыргъыздан контейнерледе юч тонна ун бла шекер чюгюндюр жиберилген эди. Аны бла халкъны ашатханма, аягъы юсюне салгъанма. Келгенден ары да ишсиз турмагъанма, плодопитомникде талай жылны ишлегенме. Жашагъан а бараклада этгенбиз. Къарындашым бизни бла тура  эди, эгечим бла анам артха – Кёнделеннге - кетген эдиле. Къуру ишлегеним бла къалмай, барып ол заманны багъалары бла 350 сомгъа бир къумалы ийнек алып келеме. Аны бла да къаламай, бир беш-он къой да  алама.

Талай заман ётдю, къарындашым да мени къолумда ёлдю, сабийлеримден кими къатын алды, кими эрге чыкъды. Алай бла эл ичинде юй ишлейбиз. Анда  бир 10 жыл жашап,  Кёнделеннге къайтыргъа таукел болабыз, - деп эсгереди Нафисат.

Адамла тукъумубузгъа да, юйюрюбюзге да къачн да сый-намыс этгендиле. Анда да бир 20 жылны ичинде жашап тургъанды юйюрюбюз.Сора аммамы бир жашы Илияс, ауруп, ёллюгюн билгенинде,  Псычохха, кеси ёсген элине элтирлерин тилеген эди.  Ала артха кёчерге таукел боладыла.  Ол юй тюпню да мурдорундан сора заты жокъ эди сатып алгъанларында. Ма алайда да аммагъа тиширыу башы бла энтта да бир юй ишлерге тюшеди. Бизни таулу тиширыуларыбыз къайда да юйюрлерини бла сабийлерини тутурукълары бола келгендиле. Ол къадар сынаулукъну ала бизни ючюн ётгендиле, бизни ючюн жашагъандыла, Аллах айтса, жашап да турады».