Халкъыбызны ёхтем уланлары

Халкъыбызны кёп тарыхлы, махтаулу инсанлары бардыла. Ала миллет сезимибизни айныта, бизни ёхтемлендиргендиле эмда ёхтемлендиредиле. Аладан бири болгъанды Социалист Урунууну Жигити Жангоразланы Ибрагим. Аны юсюнден материалны алгъын жыллада аты айтылгъан журналист Ботталаны Мухтар жазгъанды. Бюгюн биз аны къайтарып беребиз, Ибрагимни сыйына-намысына, аны эсгериуге жоралап.

Къазахстанны тын жерлерин хайырланыргъа деген оюмну башчылыкъгъа алып, озгъан ёмюрню 50-70 жылларында партияны чакъырыуу бла къазах тюзлеге кёп жаш адам келген эди. Жыл саны 50 жылгъа жетген эсе да, ара ишге юлюшюн къошаргъа кёлленнгенледен бири оруслу тиширыу Евдокия Андреевна Зайчукова болгъанды. Ол Акъмола областьны «Двуреченский» совхозун къурагъанладан бириди. Ызы бла аны Ижевский совхозгъа  башчыгъа саладыла.

1967 жылда сынаулу Евдокия Зайчукова КПСС-ны Целиноград обкомуна къагъыт жазады, анда ол мюлк башчыгъа кеси солуугъа кетгенден сора Жангоразланы Ибрагимни салыгъыз деп тилей эди. Алай бла, «Ижевский» совхозгъа жангы башчы келеди. Жангоразланы Дауутну жашы Ибрагим. Ол артдан боллукъ ишди. Ары дери уа Ибрагим юй къанатчылыкъ производствону жашырынлыкъларына тюшюнюп чыныкъгъынчы, кёп заман ётгенди.

Ибрагим 1937 жыл Зылгы элде туугъанды. Кёчгюнчюлюкню зарауатлыгъы жетгенде, Дауут юйюрю бла Акъмола областьха тюшеди. Жетижыллыкъ Ибрагим мында жюрюп башлайды школгъа. «Тёзюмлю, иш кёллю болургъа кюреш, устазлагъа бла таматалагъа хурмет этерге юйрен, окъуп, билим ал. Аны сатып алаллыкъ тюйюлсе. Акъылынга, жюрегинге сингнген билимни башхагъа юлюш этген ол заманда жараулу болады», - деген атасыны сёзлерин унутмагъанды Ибрагим. Жашау салгъан къыйын соруулагъа атасындан жууап табар насып бермеди андан сора уллу Аллах. Бир жылдан Дауут жашаудан кетеди.

Таулу жаш, атасыны насийхат сёзлерин толтура, школдан сора эл мюлк техникумгъа окъургъа кирип, аны да айырмалы бошайды. Ызы бла Къабарты-Малкъар къырал университетде да къызыл диплом алады. Айырмалы бошагъанлагъа сюйген жерлеринде ишлерге эркинлик бериле эди. Ибрагим артха, Къазахстаннга къайтады. «Ижевский» совхозда мал доктор болуп ишлеп башлайды. Билимин уста хайырланнганын эслейдиле, оноу сурай да башлайдыла. Заманыны асламысын ишде ётдюреди, жумуш болса, юйге келмегени да болады.

Жаш специалистни ишге берилгенин кёрюп, оноучула совхозну бёлюмюню управляющисине саладыла. Анда да айып келтирмеди. Кёп да бармай, мюлкню баш зоотехниги болады. Малкъарлыла Орта Азиядан Кавказгъа къайтхандан сора да, Ибрагим, жол кёллю болмай, кёп ишлегенди мюлкде. Жууукъ, тенг да къайт туугъан жеринге, деп къаты болгъанда, Жангораз улу алагъа баш иеди, эллилеге да оюмун ачыкъ этеди. Юйюне акъсакъалла келедиле: «Ой бай Ибрагим, биз санга тыш адамлабызмы? Биз сени айтханынга сыйынып жашайбыз, ийнанабыз, терслигинги кёрмегенбиз, жаш болгъанлыкъгъа, башса. Жибермейбиз!» - деп тохтайдыла. Ибрагим да сагъышха къалады. Бир жанындан, жууукълары Къабарты-Малкъардадыла, аланы къучакъларына тюшерге сюйгени баямды. Экинчи жанындан, тёрт-беш жыл угъай, бир ненча жылны ичинде къыйынлыкъланы бирге хорлай, алчылыкъны татыуун кёрюп, бир тилли болгъан коллективни къалай къойсун? Атасыны сёзлери да эсине тюшедиле. «Санга ышаннганланы, ийнаннганланы бир заманда да ташлама», - дегени. Сора къабырлада жатхан малкъарлыланы ким жокъларыкъды деген ауаз да таулу жашны таукел этди.

Бюгюнлюкде Къазахстанны бек кючлю мюлклеринден бири болгъан Вишневский производство биригиуню тарыхы 12 мартда 1955 жылда башланнганды. Ол кюн Ижевск эм Саракул шахарладан келгенле жерге биринчи чыпынны орнатхан эдиле. 1980 жылгъа мюлкню жер баууру 18 минг гектаргъа жетгенди. Мюлкню баш бёлюмю – юй къанатлы эт болгъанды. Алай, аны бла къалмай, тууар эт, сют, жумуртха, будай, кёгетле, жемишле да берип тургъандыла къыралгъа.

Биригиуню тауукъ эт жарашдыргъан, эт бузулмазча холодильник, кырдык ун этген цехлерине, мастерскойларына кёпле сукъланнгандыла. Бир сменнге 20 минг юй къанатлы эт жарашдыргъан цех ол кезиуде башха мюлкледе жокъ эди.

90-чы жыллагъа вишневскечиле жылгъа 20 миллион таза файда алып башлайдыла. Пенсияланы ёлчемин кеслеринде тохташдырадыла. 4 минг адам жашагъан элде жылны ичинде эл советни мекямы, бассейни болгъан сабий сад, универмаг, универсам, аптюек, 64 фатар ишленеди. «Сельская жизнь» деген газетни корреспондентлери бери жол саладыла, оноучуну жашырынлыкъларын билирге сюедиле. «Кеси кючюнге, биргенге ишлегенлеге ийнансанг, хар нени да аягъы юсюне салыргъа боллукъду», - деп жууаплайды Ибрагим. Аягъы юсюне салынырыкъ ишле уа кёп эдиле. Ибрагим мюлкге башчы болгъанда, аны борчу 5 миллион сомдан артыкъ эди. Совхозну кассасына биринчи 105 минг сом тюшгенде, Ибрагим сабий сад ишлерге буюрады. Дуния бла бир этиллик ишле бола тургъанлай, бу не сабий сад ишлейди деп, башларын булгъагъанла кёп болдула.

 Алай тиширыугъа тынгылы болумла къурамай, ишни хайырлылыгъы болмазын ангылайды Ибрагим. Къоллары ишлей тургъанлыкъгъа, жюреги юйюнде сабийлерине къайгъыргъанлай турлугъун билирге керекди дейди. 1975 жылда биригиуню генеральный директору болгъанда, мюлк жылгъа 276 тонна этден кёп бералмагъанды. 1990 жылгъа уа 10 минг тонна берип башлагъанды. Ол кезиуде 140 миллион таза файда тюшюргенди. 240 автомашинасы, 160 трактору болгъан мюлк жерчиликде да ахшы жетишимлеге жетеди. 9733 гектар жерни гектарындан 19,8 центнер будай алып, бу бёлюмде да биринчи боладыла.

Юлгюге, районда ол кёрюмдю 6,9 центнер эди. Малчылыкъда да башхалагъа оздурмайдыла. 300 саулукъ ийнекден орталыкъ кёрюмдю 6700 литрге жетеди. Бюгюн-бюгече да башда айтылгъан кёрюмдюле тюрленмейдиле. Республиканы малчылары бла тюбешиуюнде Къазахстанны Президенти Нурсултан Назарбаевни айтханы былай болгъанды: «Иги жашау этерге, ай сайын ишчилеге ахча тёлеп турургъа сюе эсегиз, Жангоразланы Ибрагимни мюлкюне терк-терк бара туругъуз. Мюлк ишин бардырыргъа, адамлагъа аныча хурмет этерге, ара ишге къайгъыра билирге юйренигиз. Алай болса, Къазахстанда жашау этген бирси жерледен эсе иги боллукъду». Къырал башчы мюлк оноучуну Президент Советге да бошдан кийирген болмаз эди. Ибрагимни юсюнден бу хапарыбыз, баям, толу болмаз, аны юсюнден жазылгъан ол кеси оюмларын басмалагъан «Ижевский шагнул в завтра», «Бройлерный цех Приишимья», «Семитысячные удои Приишимья» деген китапларындан бир къауум юзюкле бла шагъырейленмесек.

Ибрагимни мюлкюнде къонакъда болгъан Расул Гамзатов: «Путь к калачу лежит от овсяной похлёбки», - деген эди. Ол сёзлени бюгюн да эл мюлк оноучула жыйылсала, сагъынмай къоймайдыла.

Ибрагимни оюмлары, сагъышлары жерни юсюнден

«Жерни адамдан башхалыгъы жокъду. Ангылагъан, эшитген, солугъан этеди. Биз кесибизни билимли, окъуулу адамлагъа санайбыз. Жерден юйренирге керекди. Мен Къытайда болгъанымда кёргенме ала жерге дууа тутадыла, алтындан башха кермейдиле. Биз а, жер кёпдю деп, этмегенибиз къалмайды. Жер ариу Кавказ кийизге ушайды. Жылла къошула баргъаны бла таза, жарыкъ бола барады. Жерде ишлеген адам къыйналгъаны бла бирге кеси да тюрлене барады, хар зат да жер юсюнде этиледи».

Ишчилерини, эллилерини юсюнден

«Къалайды жашауугъуз, ишигиз? - деп сорсала, «бирсиледен осал жашамайбыз, кёпледен а иги жашайбыз», - деп жууаплайма. Бу жерни адамлары этгендиле мени алагъа жарарча. «Ижевскеде» отуз жетинчи тирликни жыярыкъбыз. Бу эл бла, бу жер бла, бу адамла бла не кючлю жел да бюгалмагъан реформаланы, уллу къыралны оюлгъанын да кёрдюм, жангы къыралны къуралгъанына, жашау турмуш алышыннганына да шагъат болдум. Бизни элде 29 миллетни келечиси жашайды. Уллу Аллах манга ма деп бергенди манга аладан хар иги затны да алып, артда кеслерине къайтарырча. Ол насып тюйюлмюдю? Къайда, къалайда табарыкъ эдим мен аллай сынау?»

* * *

Социалист Урунууну Жигити Жангоразланы Ибрагим дуниясын 2020 жылда алышханды. Ол Ленинни эки, «Сыйлылыкъны Белгиси» эки, Октябрь революцияны, Урунууну Къызыл Байрагъыны, Къазахстанны «Достыкъ» деген орденлери бла саугъаланнганды. Акъмола область маслихатны депутаты болгъанды, Къазахстанны халкъларыны ассамблеясына киргенди, Къазахстанны область маслихатыны бюджет комиссиясына башчылыкъ этгенди, юй къанатлыланы ёсдюргенлени агропромсоюзуну башчысыны экинчиси болгъанды, Къазахстанны эл мюлк министерствосуну жамауат-эксперт советине киргенди, Къазахстанны Президентинде миллет жыйылыуну келечиси да болуп тургъанды.