Малкъарлы жаш - тенгизчи жаяу аскер взводну командири

                                                                  Уллу Хорламны 75 жыллыгъына
                                         Къулбайланы Алийни «Кишилик сыналгъанда» деген китабындан 
Тенгизчи жаяу аскерчилени жигитликлерини юсюнден кёп китапла жазылгъандыла, кинофильмле салыннгандыла. Урушну бек къыйын жерлерине тенгизчи жаяу аскер бригадаланы жиберип болгъандыла. Къара кийимли матросла Москваны, Ленинградны, Сталинградны къоруулагъандыла, немецли-фашист аскерле бла деменгили фронтну кёп жерлеринде сермешгендиле, сермешгенде да алай бош угъай, бек къаты сермешгендиле. «Чабыууллукъда – хар затны сибирип элтген уллу жел, къорууланыуда – къурч къала», - деп жазгъанды Леонид Соболев тенгизчилени жигитликлерини юсюнден.

Севастопольну къоруулагъанла кишиликлери эм чыдамлылыкълары бла дунияны  сейирсиндиргендиле. Совет аскерле 250 кюнню бла кечени ичинде ол шахаргъа гитлерчилени жибермей тургъандыла. Бизни Севастопольну къоруулагъан аскерлерибизни баш кючю уа къара тенгизчиле эдиле. Фашист танкланы тыяргъа башха амаллары болмай къалгъанда, тенгизчиле, беллерине гранатла къысып, танкланы тюплерине киргенлери да бизге Уллу Ата журт урушну историясындан белгилиди.

Ма алай сермешгендиле душман бла тенгизчи жаяу аскерчиле. Немислиле аладан бек къоркъгъандыла. Совет тенгизчилеге «къара ибилисле» деп болгъандыла. Нек дегенде, атакагъа бир кётюрюлдюле эсе, аланы тохтатыргъа амал жокъ эди. Гитлерчилени бек кючлю къорууланыу ызларын юзерге керек болгъан жерге тенгизчилени келтире эдиле. Кишилик, жигитлик алагъа эрттеден бери да тёлюден-тёлюге ёте келген тёреди эм тенгизчиле не заманда да анга кертичидиле.

Тенгизчини формасын жюрютгенлеге халкъ да уллу хурметлик бла къарайды. Ким биледи, ол жюз процентге алай тюйюл эсе да, болсада биз аланы барысын да жигитле сунабыз. 1943 жылда Нальчикни орамларында аскер кийимлери болгъан адамла кёп тюбеучю эдиле: кимлери госпитальдан чыкъгъанла, кимлери тюрлю-тюрлю жумушлары бла айланнганла. Биз алагъа хазна эс бурмаучу эдик, тенгизчи формасы болгъанны кёрсек, ызындан къарамай къоймаучу эдик. Бир кюн а Черкесланы Исса бла мен (биз пединститутда подкурслада окъуй эдик) Почтовый орамда (шёндю Ногмов атлы) таякълагъа таяна атлагъан бир тенгизчи офицерни аллына чыгъып къалдыкъ… Орта бойлудан аз бийигирек, юсюнде къара кителинде эки майдал жылтырай: «За отвагу» эм «За оборону Севастополя», башында тенгизчи офицерле жюрютюучю фуражкасы. Биз, аны бетине тюрслеп къараргъа болмай, жаны бла ётюп кетерге тебирегенибизде: «Ай аман хомухла, мени танымагъанча этип нек барасыз», - деди ол.

Тохтадыкъ. Айхай да, таныдыкъ къоншубузну – Къойчуланы Огъурлуну жашы Абдуллахны. Саламлашдыкъ, хапар сордукъ. Ол Нальчикде госпитальда жата кёре эдим. Абдуллах бизден, баям, бир юч-тёрт жылгъа тамата болур эди. Иссаны къабыргъа къоншусу эди, юйлери уа бизни бахчабызны башында эди да, аскерге кетгинчи аны бла тюбешмеген кюнюбюз хазна озгъан болмаз эди. Абдуллах, тийреде жашчыкъланы жыйып, алагъа агъач ушкокла, керохла ишлеп, «къызылла бла акъла»  деген оюнну ойнатыучусу эсимдеди. Нартюх сабакъланы тюплери – «гранатларыбыз», зыгъыр ташла уа – «пулемёт окъларыбыз». Аланы бир бирибизни юсюне тёгюучю эдик.

Оюн ингир къарангысында башланыучу эди. «Уруш этип» арыгъандан сора уа, Абдуллах, бизни олтуртуп, жомакъ айтыучу эди. Бек кёп жомакъ биле эди ол. Биз а аны жомакъларына шум болгъанлай тынгылар эдик – керти хапарлагъача.

… Энди уа тенгизчи жаяу аскер взводну командири лейтенант Къойчу улу Абдуллах таякъсыз тышына чыгъалмайды. Сол бутуну инчигинден энишгеси кесилип, протез бла айлана кёре эдим, биз а артха дери ары билмегенбиз. Ёпкесинде осколка болгъанын да.

Ол заманда Къойчу улуна тынгылы хапар айтдырыргъа бизни акъылыбыз жетмегенди. Кеси да артыкъ бек сюймей эди урушну юсюнден терен хапаргъа кирирге. Севастополь ючюн кюйсюз къаты сермешле баргъанларын биз биле эдик. Къашхатаучу жаш, бизни къоншубуз, Россейни аскер-тенгиз махтаулугъуну шахарын къоруулагъанланы араларында болгъаны ючюн, сёзсюз, ёхтемлене эдик.

Огъурлуну жашлары бары да бёкем санлы, къарыулу жашла эдиле. Абдуллах да алай. Къарындашларындан аны бир башхалыгъы – Абдуллах чам сёзге уста эди, не айтса да, кюлдюрмей къоймаз эди. Аны ючюн аскерчи нёгерлери да бек сюйгендиле таулу жашны. Батырлыгъына да бек бюсюрегендиле. Ол взводун атакагъа кёп кере элтгенди, ал тизгинде хар заманда кеси баргъанды. Немислиле бизни тенгизчилерибиз бла сюнгю урушха кирирге бир да сюймегендиле, ала бла бетден-бетге тюбешмезге кюрешгендиле.

Болсада урушда сайлау жокъду, не затха тюбеп къаллыгъын киши да билмейди. Бир жол Абдуллах бир ненча нёгери бла «тил» алыргъа баргъанда, душман блиндажны къатында алларына немислиле чыгъып къалгъандыла. Насыпха, ала да кёп болмагъандыла. Сагъыш эте турургъа заман жокъ эди. Алайда къол сермеш башланады. Душманла бир бирни автомат къалакъла бла, бичакъла бла урадыла, бир бирлерини богъурдакъларына жабышадыла, тюп-баш боладыла.

Бир мазаллы немисли, артындан келип, Къойчу улуну боюнуна илинеди, буууп, хыр-хыр этдиреди. Тюз ол кезиучюкде Абдуллахны нёгерлеринден бири гитлерчини аркъасына бичакъны чанчды, немисли, ауур ынычхап, бауурундан жыгъылады. Ары дери да быллай ишлеге тюбей тургъан къара тенгизчи матросла гитлерчиледен онглу болдула. Алай алайдан терк кетерге керек эди – немислилеге болушлукъ келгинчи. Женгил жара тюшгенле болмасала, тенгизчиле хатасыз къутулдула, алай «тил» келтиралмадыла. Ол борчну толтурургъа экинчи кере барыргъа тюшдю…

Этинде кёп жара таплары болгъан тенгизчи офицер ненча кере кирген болур эди аллай сермешлеге? Ненча кере баргъан болур эди окъну-топну тюбюнде атакагъа? Бир жол атакагъа кётюрюлген тенгизчилени немислиле миномётла бла аяусуз атхандыла. Къатында мина чачылып, Абдуллах ауур жаралы болгъанды, госпитальда аны аягъын кесгендиле, ёпкесине кирген осколканы уа чыгъармагъандыла, ёлюп къалыр деп къоркъгъандыла аскер хирургла. Ким биледи, бир кесек жашасын депми къойгъан болур эдиле ала лейтенантны жашауу узакъгъа бармазлыгъын.

Абдуллахны ачыулу къадары эсиме тюшсе, жилярыгъымы кючден тыяма. Кеси да тенгизчиле кийиучю къара формасы бла кёз аллыма келип къалады. Бу дуниядан 21-жыллыгъында кетген жашны анасы къалай кётюрген болур эди ол къыйынлыкъны. Сёзсюз, аныча анала уруш жыллада миллионла бла саналгъандыла. Алай Бислиматны бушуууну бир энчилиги бар эди. Жанындан сюйген жашы Нальчикде госпитальда жатып тургъанлай, аны, жюк ташыучу вагоннга миндирип, кёзкёрмезге ашыргъандыла. Ол андан къайтмагъанды.

Ёле тургъан жаралы офицерни къатында юйдегилеринден бирин да къояргъа унамагъандыла. Излеген болур эди, жарлы, аладан бирин кёрюрге термилип. Не медет, кетген эди Огъурлуну юйюрю Абдуллахны къоюп. Севастополь ючюн жан-къан аямай сермешген малкъарлы жаш, тенгизчи жаяу аскер взводну командири гвардияны лейтенанты Къойчуланы Абдуллах 1944 жылны жайында Нальчикде госпиталь ундурукъда жан алгъанды. Аны къыз сюерге, юйдегили болургъа да насыбын уруш сыйыргъан эди