Тирликни къайгъысын бюгюнден этерге

Бирси битимле бла бирге жилекле бериучю юлкюле да бу кюнледе кеслерин къышха хазырлайдыла. Аны себепли андан экинчи жыл да тирлик алыргъа сюе эсек, ол битимлеге да болушургъа борчлубуз. Сёзсюз, ол ишлени сууукъла тюшгюнчю бошамай жарарыкъ тюйюлдю.

Наныкъ

Аны быйыл тирлик берген бутакълары къуруйдула. Аланы жерге жетген жерлеринден кесип кетередиле эм от этип кюйдюредиле, нек дегенде алада заранчыла кёп боладыла. Къартайгъан бутакъла кетерилгенликге, наныкъ тахтагъыз жукъаргъан этерикди, экинчи жылда аз тирликли боллукъду деп жарсымагъыз – жаз башында аланы орунларына жангы бутакъла аслам санда чыгъарыкъдыла. Ма аланы кесип жукъартмаса, тирлик ма ол заманда азайырыкъды. Болгъаныны да качествосу осалланырыкъды.

 Алайды да, наныкъ тахтадан кеслерини «борчларын» толтургъан – быйыл тирлик берген бутакъланы-кесип кетередиле. Экинчи жылгъа къоярыкъ бутакъларыгъыз да къышдан хатасыз къутулур ючюн. Юлкюде 4-5 иги айныгъан бутакъладан къалгъанларын, тизгин аралада чыкъгъан зыгытланы да кесип кетерирге тийишлиди. Наныкъ тахтагъызны кенгертир умутугъуз бар эсе, ол кесерге белгилегенлеригизни къарыулуларын къазып алып, аланы орнатыргъа боллукъсуз.

Башында айтылгъан ишле тийишлисича бардырылсала, тахтада битимлеге жарыкъ иги тиеди, битимлени арасында хауа иги жюрюйдю Жерни къазып жумушатыргъа, семиртгичле берирге, керек болса, сугъарыргъа да тынч болады. Ахыр эсепде уа

Жукъартыу иш бошалгъандан сора, хар юлкю тюпге тергеп комплексли минерал семиртгичледен 30-40 грамм себиледи эм чага этип, битимлени тюплерин  6-8 сантиметр теренликге жумушатадыла. Аны юсюне 3-4 сантиметр къалынлыкъда  мешхут чачылса, заранлы хансланы чыгъыуларына, бир къауум заранчыланы жайылыуларына чырмаулукъ салынады, жаш эм къарыулу наныкъ бутакъланы аслам чыгъыуларына себеплик этиледи.

Наныкъны биржыллыкъ зыгытларын сатып алып орнатыргъа тюше эсе уа, бек сакъ болургъа керекди. Не аз да бу ауругъан эте болур деген эм заранчыла жайылгъан зыгытланы орнатыргъа аз да жарамайды. Орнатыллыкъ материал чапыракъсыз болургъа, бийиклиги 40 сантиметрге дери кесилип къысхартылыныргъа, жарасы болмай, тамырларыны узунлугъу да 15 сантиметрге жетерге керекди.

Дугъум

Къара, къызыл дугъумну да тынгылы тинтип, жерге жапланнган, ауругъан бутакъланы кесип кетерирге керекди эм ызы бла от этип жандырыргъа.  Андан сора хар юлкюню тынгылы тинтедиле. Бутакъла къалын эселе, аланы къарыусузларын, аз тирлик бергенлерин кесип, хар юлкю тюпде 5-6 бутакъ къалырча этедиле. Кесгенде бутакъланы тюплери къалмазча этерге керекди. Юлкю тюплени 6-7-жыллыкъладан тазаларгъа да тийишлиди. Ала къартайгъандыла, кеслери да тирлик аз бередиле, заранчылагъа, ауруулагъа да чыдамсыз боладыла.

  Дугъум юлкюню тамырлары артыкъ кенгнге кетмейдиле. Ала болгъан кенгликге жер-жерли эм минерал семиртгичле бередиле. Компостдан неда торфдан хар юлкюню тюбюне бир челек, фосфор-калий семиртгичледен  а 50-60 грамм жаядыла, 8-10 сантиетр теренликге къазып, аланы жерни тюбюне басдырадыла.

Тирликлери жыйылып бошалгъанлай окъуна, битимлени мылылыкъ бла жалчытыуну магъанасы уллуду. Дугъумну быйылча къургъакъ кюз артында, къыш сууукъла тюшгюнчю, хар юлкюню тюбюне 3-5 челек суу къуюп, сугъарыргъа тийишлиди. Ол битимни тамырларыны бузламай сакъланыуларын жалчытады. Аны бла бирге жаз башында терк ёсюулерин да.

Орнатыргъа дугъумну сатып алыргъа керек эсе, бу затланы эсде тутаргъа тийишлиди: зыгытла чапыракъсыз 1-2-жыллыкъла болургъа, аланы тамырларыны 25-30 сантиметрден узунларын кесип кетерирге, ала аурууладан бла заранчыладан таза болургъа керекдиле.