Аны иши кёплеге дерс болгъанлай турлукъду

РФ-ни культурасыны сыйлы къуллукъчусу, Адыгеяны бла КъЧР-ни сыйлы журналисти Тазал Иналович Машуков журналистиканы айныууна кёп къыйыны кирген адам эди. Ол «Советская молодёжь» газетде, телевиденияда, илму-излем институтда, «Эль-фа» басма издательствода, «Кабардино-Балкарская правда» газетде баш редактор, республикада басма эм информация министрни орунбасары болуп да ишлегенди.

Тазал 1942 жылда Малкада туугъанды, уллу юйюрде ёсгенди. Атасы Инал колхозда бригадир, эсепчи болуп тургъанды. Сабийле бары да, ала уа беш къарындаш бола эдиле, билим алыргъа итиннгендиле. Къарындашланы таматалары Тужудин инженер-автомеханик, Мухамед, Москвада станкоинструменальный институтну бошап – инженер, Нурали – химия илмуланы доктору, профессор, Хасанбий а республикада промышленностьну, транспортну эм связьны министри болгъандыла.

Сабийлигини балли, алма, кертме, шаптал, эрик тереклери, ингир салкъынында, сора ай, жулдуз да чыкъгъанда, ахлуланы, къоншуланы арасында арбазда олтуруп, эски таурухлагъа тынгылагъаны бюгюн насыпча кёрюне эди. Ол заманны юсюнден ол былай жазгъанды: «Биз барыбыз да бирча жарлы жашай эдик, ол себепден киши кишиге зарланмагъанды…»

Басма сёзге сый бериу ол жыллада къартны, жашны да тёреси эди. Экиге айланнган къарындашы, Москвада Горький атлы адабият институтда окъуп келген журналист Къушхов Солтан юлгю эди кёплеге. Аны «Советская молодёжь» газетде ишлегени, къырал библиотекагъа таматалыкъ этгени, энчи хапар, пьеса китаплары чыкъгъаны Тазалны аныча болургъа кёллендиргендиле. Кесин сынау алай башланнганды. Район газетде жашны жазгъанларын сюйюп басмалагъанлары да таукел этгендиле аны. Ол элде болгъан ишлени юслеринден ары толу хапар берип тургъанды. Алай сюе эди ол Къушхов Солтаннга ушаргъа!

Журналист болургъа не бек сюйсе да, аллай окъуу бизде жокъ эди. Тазал КъМКъУ-ну орус тил бла адабият бёлюмюне кирип, эки жылдан Москвада Ломоносов атлы къырал университетни журналистика бёлюмюне кёчюп, анда окъугъанды. Школда, университетде да не бек иги окъугъанланы санында болгъанды. Студент практикасын Дондагъы Ростовда «Молот», Москвада «Советская Россия» газетледе ётдюргенде, аны ишине берилген бийик багъаны кёргенде, сайлагъан жолу керти болгъанына ийнаннганды.

1966 жылда Нальчикге къайтханда, Тазал ол къарындашы Солтан ишлеучю «Советская молодежь» газетде корреспондент болгъанды. Бу басма изданияны сыйы бийикде эди. Тазал Иналович ол замандагъы редакторланы Чамал Кясовну бла Александр Махотловну дайым ариу бла сагъына эди, жаш журналистле дерс бере, ала аны, бек биринчиден, коллектив бла бир болургъа юйретген эдиле.

Газет уруннган адамны юлгю этерге сюйгени белгилиди. Тазалны очерклерини жигитлери уа Моллаланы Шарафутдин, Альберт Тхакахов, Жаболаны Махмут, Хамидбий Гутов, Герман Паштов эм, алача, махтаугъа тийишли адамла эдиле.

Аскер къуллукъгъа Тазал андан кетгенди. Ол аны Ташкентде, Кулябда ётдюргенди. Шаркъны эрттегили шахарлары Самаркандда бла Бухарада да болгъанды. Андан да ишлеген газетине Тазал билдириуле жиберип тургъанды.

 «Аскерде  болгъан жылларым мени къыралымы сюерге, миллетчилик этмезге, тёзюмлю болургъа, адамгъа, аны этген ишине сый берирге юйретгендиле», – деп жазгъанды ол  анда къуллукъ этген жылларын эсгере.

Андан къайтып,  дагъыда «Советская молодёжь» газетге келгенди.

Халкъ артистибиз Кючюкланы Магометни къызы Людмила бла Тазал Иналович 1965 жылда Москвада жерлешлени жыйылыуларында танышханды. Биринчи кёргенлей окъуна ангылагъанды студент жаш Людмила аны жашаууна ёмюрге киргенин. Сау кечени къатына адам къоймай, тепсегенди аны бла.

Бир кере уа экиси да Адабиятчыланы ара юйлерине бир жыйылыугъа баргъанлай, Къулийланы Къайсын, Людмиланы да къолундан тутуп: «Тазал, мени жаш шуёхум, мен сени Кючюкланы Магометни, «Народныйни» къызы Людачыкъ бла танышдырыргъа сюеме», – деп къучакълагъанын, ала бир бирни энди кёргенча этгенлерин экиси да артда ышарып эсгере эдиле.

1968 жылда ала бир юйюр къурагъандыла. Элли жылны бир бирни билип жашагъандыла. Эки къыз ёсдюргендиле.

Къадар аны къалайгъа атса да, Тазал Иналович окъугъанын, билимин ёсдюргенин бир заманда да къоймагъанды. Аспирантурагъа кирирге сюйгени уа аны эрттегили мураты эди. Жаланда 1970 жылда чыкъгъанды ары жол. Ол кеси алгъада окъугъан университетни аспирантурасына кирип, анда дагъыда юч жыл окъугъанды. «Жаш тёлюге аталгъан газет – периодика басманы бир тюрлюсю» деген аты бла кандидат дипломун къоруулап, тарых илмуланы кандидаты болуп къайтханды Нальчикге.

Аспирантурадан сора аны телевидениягъа редактор этип алгъан эдиле. Эки жылдан а – Республиканы Министрлерини советини аппаратына. Аллай къуллукъда тёрт жыл ишлегенден сора, аны ишлерге коммунист партияны обкомуна чакъыргъандыла. Анда лектор, бёлюмню таматасы болуп да ишлегенди. Кесин низамлы кёргюзтген, терен билими да болгъан журналистни 1991 жылда «Кабардино-Балкарская правда» газетге баш редактор этип салгъанлары тюз оноу эди.

Сёзсюз, республиканы жамауаты экиге бёлюне башлагъан къыйын кезиуде, ара газетге башчылыкъ этген къыйын эм борчлу ишледен бири эди. Аны трибуна этерге сюйгенле аслам болгъандыла. Алай кесине, юйюрюне къоркъуу тюшгенде да, Тазал Иналович мамырлыкъны сакълауну сайлагъанды, мында жашагъан халкъланы араларында келишиулюк болурун сюйгенди. Ишин да ол жаны бла къурагъанды. Анда ишлеген жети жылы Тазалны кёп затха къарамын тюрлендирселе да, тюзлюкню жакълау хунерин а кетералмагъан эдиле, ала аны бютюнда къаты этген эдиле.

1999 жылда Тазал Машуковну КъМР-ни басма эм информация министрини орунбасары этген эдиле. Басма органлагъа таматалыкъ этиу аны халкъдан айырмагъанды, ол журналистлени къайсына да сынауундан юлюш этерге хазыр эди. Юч жылдан ол Къабарты-Малкъар илму-излем институтда тамата илму къуллукъчу болгъанды. Анда ишлеген беш жылын Тазал Иналович тинтиу ишледе оздургъанды. Эки жылны дагъыда «Эль-фа» басма арада баш редактор болуп, ызы бла «Кабардино-Балкарская правда» газетде уруннганды.

Тазал Машуков, терен билими болгъан публицист, жазыу ишлери аналитика тинтиуле бла бай журналист, бара тургъан жылда июльда  дуниясын алышханды. Алай а аны журналистикагъа салгъан къыйыны кёплеге дерс болгъанлай турлугъу хакъды.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: