«Бир-бирде психологланы болушлукълары бек керек болады»

Нек ангыламайдыла ата-анала сабийлерин? Не зат тюрленнгенди дунияда? Психологла юйюрлени бир ненча тюрлюлерин белгилейдиле. Аны юсюнден психолог Текуланы Виола бла ушакъ этгенбиз.

  -Баям, илму битеу юйюрлени тюрлю-тюрлю къауумлагъа бёле болур?

- Хау, ол алайды. Юйюрле тутхучлула, чачыла тургъанла, чачылгъанла эм жартыла боладыла. Бир-бирде кючлю юйюр жарашыулу да кёрюнюрге болур, алай ол жангыз да тыш кёрюмдюдю. Теренирек къарасагъ а, не тынчлыкъ, не келишиулюк болмагъанын кёребиз. Бир юйюрню ичинде, кюндешлеча, бир бирге эришип жашагъанла да аз тюйюлдюле.

- Къайсы юйюр къаллай болгъанын а къалай билирге боллукъду?

- Бу соруугъа  терк окъуна жууап берип къойгъан къыйынды. Алай аллай къуралмагъан, чачылгъан юйюр сабийни психикасына бузукълукъ салгъанын а унутмазгъа керекди. Сабийлени хар бири башха тюрлюдюле. Бирлери кётюралгъан жарсыуну бирсилери кётюралмайдыла. Аны  энди къурала келген психикасына педагогла иги болушлукъ эталлыкъларын энчи чертирчады.

 Биз сюзген ишледен бири. Бир устаз бешинчи  классда класс башчы эди. Педагог классында бырнак, тюрт-мюрт этилген сабийлени эслегенди. Бир къызчыкъ, жарлы юйюрден болуп, кийиннген да осал эте эди. Тенглери аны бла сёлеширге да кюсемегенлерин кёрюп, жюреги къыйналып, къуруда мудахчыкъ болуучусун башхала да эслейдиле. Бир жашчыкъны уа, ёсюмю аны жыл санына келишмей, гитчечик болгъаны ючюн тенглери кюлселе, ол а, ала бла тюйюшюп, кесин къорууларгъа кюрешгенди. Быллай затланы эслемегенча  этип къояргъа жарамайды.

- Аллай сабийлеге  къалай болушургъа болады?

- Классындагъы сабийле бла «Мени тасха шуёхум»   оюнну ойнаргъа боллукъду. Атлары къагъытчыкълагъа жазылып, аланы уа чёп атып чыгъарадыла.

Оюнну излемине кёре, чыгъаргъан къагъытчыкъны алышыргъа, башхалагъа кёргюзтюрге да жарамайды. «Сиз сюйген, сюймеген адамларыгъызны атларын чыгъарыргъа да боллукъсуз. Сау ыйыкъны ичинде аланы жанларын аз да къыйнаргъа жарарыкъ тюйюлдю», - деп, устаз оюнну алай башлайды. Cay ыйыкъны ичинде ол сансызланып тургъанла кеслерине аллай уллу эс бурулгъанын кёргенлеринде, бек къууанадыла.

Ыйыкъ бошалады, бырнак сабийле да классны къауумуна къошуладыла. Бир кесек замандан ала устазларындан бу оюнну жангыдан къайтарырын тилерикдиле. Былайда чертип айтыргъа сюеме: хар ата-ана баласы бла юйде ачыкъ ушакъ этерге, ол школда жунчупму турады огъесе къууаныпмы жашайды, аны билирге борчлуду. Сиз сабийигизни къалай тургъанын тинтмесегиз, ким къайгъырлыкъды ол жарсыугъа?!

- Бир-бир юйюрледе сабийлени  урушуп, къоркъутуп   ёсдюредиле. Алай  бла аланы хар затха да жууаплы къараргъа, низамлы болургъа юйретген сунадыла. Ол тюзмюдю?

- Эркелетгенни, урушханны да чеги болады. Сабийни юйюрде хар ким хар тюрлю ёсдюреди. Сёз ючюн, терс юйретиуню кенг жайылгъан формасы - амма бир тюрлю, бирсиси уа башха тюрлю, ата-ана да ючюнчю тюрлю ариу къылыкълы  этерге кюрешселе, аллай сабий, бир акъылгъа сыйынмай, орталыкъда къайсысы айтханны этерге билмей, апчыйды.

- Сора атаны бла ананы балаларына чексиз сюймекликлерини юсюнден айтайыкъ. Ол а игимиди, огъесе аны бузгъанмы этеди?

- Бир-бирде сабийлеге не къадар уллу эс буруп кюрешсенг да, аланы жанындан жылыу эсленмейди. Аллай уллу болса, эсли болур деп, тынчайып къалыргъа жарамайды. Беш жылына дери хар ата-ана да сабийге не къадар сюймеклигин, жюрек жылыуун берирге керекди. Алай артда юйретиу ишге аслам эс бурургъа керекди. Юйде гитче жумушчукъланы да эте башласын. Ансы артда уллу болса, къолу бир затха да ушарыкъ тюйюлдю.

- Мен бир акъылбалыкъ болмагъан къызны таныйма. Ол юйюнде бир киши бла да сёлешмей, сорулгъан соруулагъа да суху, къургъакъ жууапла береди. Тенг къызлары бла да, алгъынча, шуёхлукъ жюрютмейди. Класс башчы уа  ол жыл саны бла байламлы тюрлениуледиле, жарсымагъыз, деп къояды. Анасыны уа, не этерге билмей, жюреги къыйналады.

- Къыз кесин алай жюрютгенини бир ненча сылтауу болургъа боллукъду. Юйюрде, бек алгъа, ата бла ана жарашыулу жашасала игиди. Ана бла къызны арасында ачыкълыкъ болургъа керекди. Ол заманда ол жюрегинде болгъанны ышанып анга айтыргъа боллукъду. Ким биледи, ол бир жашны сюйюп, жаш а аны сюймеклигин сансыз эте эсе уа, къызны жапсарыргъа керекди: театргъа, киногъа, кафеге да элтип, ол бу дунияда жангыз болмагъанын, не къыйын заманда да ышаныр адамлары болгъанларын ангылатырча.

- Элледе жашагъанла, къайынларындан уялып, аланы къатларында сабийлерин эркелетип, уппа этген угъай, къоюнларына да алмай болгъандыла.  Сен ол адетге къалай къарайса?

- Намыс эте билгенни хатасы жокъду. Алай ол алгъын заманла бла бюгюннгю жашауну тенглешдирирге жарамайды. Дуния, жашау, жамауат да кюн сайын тюрлене барадыла. Аны себепли сабийи бла ана не къадар ариу тилли болуп, жюрек жылыуун берсе, аны ич дуниясын терен билаллыкъды. Жашауда кёп тюрлю ишле боладыла, алай аланы тюзетир рецептле уа жокъдула. Мен ата-аналадан былай тилерге сюеме: сабийигизни жюрегине жол табалмай эсегиз, заманны узакъгъа созмай, специалистледен болушлукъ излегиз. Билимли психологла бла психотерапевтле сизге болушаллыкъдыла.

БАЙСЫЛАНЫ Марзият.
Поделиться: