Атасыны китабын жазгъан

Бабаланы Сулейман «Атамы китабы» деген хапар жыйымдыкъда ата ташны юсюнден, бийик тауланы, аланы башларын жарытхан акъ къарланы, танг эшигин ачхан кюнню, улагъы бла бирге отлай тургъан маралны юсюнден жазады. Бу затла бары да атаны юсюнден эсгериу бла келедиле. Атасы бла мал кютген жаш былай айтады: «Кёп тюрлю къалам барды, алай жети тюрслю тейри къылычды атамы къаламы да, къылычы да. Мен да… тауда жауунда жамычы кийип, жылкъыланы тау этекледен сюрюп, атама ушаргъа кюрешеме. Болсада, минг зат айтып, бир затны айтмай къояма. Атамы минг жолу, минг басхан ташы, къаялагъа минг къарамы, жетили ат бла жети минг къычырым къыдыргъаны, жети минг къычыргъан сёзю… Ма, ташда сыбызгъы сурат. Атам сыбызгъы да сокъгъанды, къысыр къаяны зынгырдатып…»

Бабаланы Сулейман кесини чыгъармаларын айбатлагъан суратла, сагъышла, сёзле, бир затны юсюнден айта, эсинги минг тюрлю затха бёледиле. Окъуй келсенг, къайтарып окъуругъунг келеди. «Буу, гюлледен юзе-юзе, кезден аугъанды – кюн кеси аууп баргъанча. Гюлле уа, кюн бла бирге батып, кюннге батып баргъанча, алай ариудула. Алай кёрюннгенликге, гюлле кезде, кюн таба бурулуп, сенгилдей-сенгилдей, Шёшюню сыбызгъы тауушу бла бирге къаладыла. Ол а кюн кеси бюгече кезде жатханчады. …»

Къайын къыйырына ай чыкъгъанда, анга  ушагъан ийнек сауады къарт. Таулу ана акъ жюнню жия бла чагъып жайгъанча, акъ булутла тизилишип сылжырайдыла Кёлле башларында. «Толгъан ай жарытхан юйюм ай тенгли бир кёрюнеди. Ай юйюме сыйынып турады. Жазлыкълада, чаллыкълада сёзлеринги жыйышдырама, атам, хар сёзюнг, жайлыкъла бла жылкъылача, ол къашха тай бла тау жулдузча, жарашдырыла барадыла». Атангы сёзю, ол бош алай айтыла эсе да, эсингде бир зат къоя барады, жылы жауунча, бир хычыуун зат. «Мени жюрегими жибитген да, жылытхан да атамы жауунча, кюнча сёзлеридиле…» –  дейди Сулейман.

«Атамы китабы» деген уллу магъана гитче, къысха хапарчыкъладан къуралады. Ала уллу эстетика зауукълукъ келтиредиле. Ма, сёз ючюн, аладан бири: «Акъ жар башындан ариу къызыл кюн чыгъып келеди. Жар башы бла ол кюн таякъладан бирича, иничке кийик жолчукъ къачып баргъан кийикге ушайды. Мен ол жол бла кетип баргъанлай, къарасам: жар тюбюнде черек боюнунда эки къыз, суудан чыгъып, таш башларына минип, дагъыда черекге жете-жете тургъан чачларын тарайдыла. Къызланы бирин уста таныйма, экинчиси уа, ариу дегенден сора, асыры ариудан, юйюнге, ол акъ жардан тюшюп, кюн кеси черекде жуууна, чачын тарай тургъанча кёрюнеди. «Ярабий, андан ариу къыз болурму?» – деп жюз кере къатлайма…»

Хапар тюшню бла тюнню арасында бир хычыуун затды. Бу аламат такъыйкъаны жашауда къояр фахму бергенди Аллах Бабаланы Сулейманнга.

Аталаны китаплары жашауубузну жарыкъ, тынч, ариу этерге итинедиле. Жашын малгъа къараргъа, кырдыкны татыуун ангыларгъа, кюнню тюрлениуюн эслерге, башха тиричиликге да юйретген ата узакъдан ангылайды ол умутну къалай керек болгъанын. Тауда жашау къыйынлыгъы  кимни да къаты этеди. Жашын юйретген атасы, ол аны ашауун-жашауун къатласын деп, аны ючюн кюрешмейди. Жашы, къайда болса да, гыржынны къалай табылгъанын билип, анга хурмет этсин деп, аны айтады.

Атасы туугъан жерин сыйларгъа, ата ташын къорууларгъа, тюзлюк жанлы болургъа, терсликге ёкюллюк этмезге юйрете эсе, сора жашы атасыны жашау китапларын окъуйду, аладан юйренеди. Сулейман бу затланы юслеринден окъуучуларына айтыргъа сюеди. Дуниягъа сюймеклик къайдан келгенин туура этип башласа, не узакъ жол да аны ата арбазына, ол мал кютген Кёллеге, Къайын къыйырына, Тазия дуппургъа келтиредиле. «Неден да бек ол биз туугъан ташыбызны, тауланы, кырдыкны, малны сюерибизни сюйгенди. Анга таулада хар гитче шауданчыкъ, хар кийик жол, тау гюлле, кюнле, кюннге ушаш, ариу къайын от да шагъатдыла. Мен бюгюн да тауда алагъа атамы ахшы шуёхларынача тюбей-тюбей турама», –  дейди Сулейман.

Сулейманны хапарларында ауур къар тала, желини чатына сыйынмай, кюн тууушда ышныр эте тургъан ийнекге ушайды. Неда терек чапыракъла, къыртишле ичлеринде кюн, озуп бара, бийик терек чапыракълада кирпиклерин ууа тургъанча, чапыракъла кюнню мылы кирпиклеринден жаратыла баргъанча кёрюнеди. Къызчыкъ чум терекни къызаргъан тауушуна тынгылайды, шёндю сауулгъан жылы сют къарны жылытады, жазыучу уа, Сулейман кеси, мудахды, аны халы алайды: жюреги жаланды. Ол душманын ууатхан этгенликге, анга жаны ауруйду, аны жазыкълыгъына жарсыйды, ол къая жухну тёппесине миннгенликге, андан къарап, дагъыда аллай къая жухла кёрлюкдю. Алай аланы къайсындан болса да биринден бир кюнде бир адам, ёрлейме деп, кетерикди да, ачырыкъды деп, анга жарсыйды жазыучу. Алай болмаса, ол бу хапарланы алай терен сезим бла жазмаз эди.

«Адамланы жашаугъа жанлары ауруй билгенлери ючюн, адамлыкъ болгъаны ючюн, ол дуния деген затда кёп зат болгъаны, андан хар ким аламат умутлу болгъанларын, терен сагъышлы болгъанларын билир ючюн, факъырача кёрюнюп, хар ахшыны, хар аманны сынап, битеу жерни мангылайы бла ёнчелеп айланады Хызыр файгъамбар дунияда, – деучю эди атам, – … ол сынамагъан ахшылыкъ, ол сынамагъан аманлыкъ къалырмы? Адам да алайды. Аны жолу белгисизди, узакъды да, андан болур. Минг адам бар эсе, ол минг адамны минг жолу болур, бирге тюбетирик, бир бирден узакъ элтирик да». Бабаланы Сулейман айтханнга кёре, жазыучу табийгъатха ушаргъа керекди. Кюнден, жауундан, ташдан, къардан, айдан да юйреннген жазыучу ала бла бирди, ол кёкню да, жерни да сюйгенден, аланы этеклеринде жашайды. Кёкге да, жерге да тенг къарап, аладан юйренир ючюн.

«Эрик терек» Бабаланы Сулейманны аламат хапарларындан бириди. Исси кёлде чагъа тургъан эрик терек арбазны къууандыра эди. Къыргъызлы киши аны кесерге келген эди. Таулу жашчыкъ Борис а, жазыучуну шуёху, ол «жалан кёлекчиги бла акъ чагъып тургъан эрик терекни къаты къучакъап, гюлге къоннган бал чибин кибик, гуппушчукъ болуп тохтады. Къыргъызлы уа кюреше эди: бу эрикни къудай бизге къобузгъа деп жаратып къойгъанды деп. Къыргъызлы киши, атына минип, ат юсюнден узалып, жашчыкъны аркъасына къамичисин жетдиргенде, аны  юсюнде женгсиз кёлекчигини аркъасы, шиш бла кюйдюргенча, жылтыргъан эди. Алай, сют кибик, чыммакъ чагъып тургъан эрик терек саулай къалды.

Ол терек ючюн да таралт къыл къобузунгу дейди жазыучу шуёху Къулийланы Борисге: «Сени къобузунг кесинг сабийлигингде балтадан сакълагъан эрик терекни ауазыча эшитиледи». Жазыучу тенгини къыл къобузуна тынгылайды. Къыл къобуз а шош къарны, жылы жауунну, сабанны, жашил таланы, сары тайны жюрексинип кишнегенин, кюнню чапыракъла ичинде кёз къыса айланнганын къатлайды.

Акъ сакъаллы таулу киши, намаз къыла, къолларын кенг жайып, дуниягъа ахшылыкъ тилейди. Аны ол тилегине сыйынмагъан игилик жокъду. Аны жашы уа – Бабаланы Сулейман дуниягъа аны  юсюнден айтады.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: