Адамлагъа хурмет этиуню юсюнден

Биреуге кесине ариу айтып, ызындан а аман айтхан тёре болуп къалгъанды. Дуниягъа аманлыкъчы, тилчи, зарчы, эки бетли болуп киши да туумайды. Сабий ётюрюк айтыргъа амалы жокъду – билмейди аллай затны. Кесим кёрген, къулагъым бла эшитген юлгю: тёрт жылчыгъы болгъан жашчыкъ жолда алтын жюзюк тапханды да, келтирип, ыннасына бергенди. Экинчи кюн а аладан узакъ болмай жашагъан бир тиширыу келгенди да: «Алтын жюзюгюмю тюшюргенме къалайда эсе да, бу тийреден узакъгъа кетмегенме, сабийчикледен бири тапхан иш болурму деп сора айланама», - дегенди. Къарт ыннаны багъалы затха кёзю къарагъанды да: «Тейри, билгеним жокъду, къоншулагъа да бир сор», - дегенди. Аланы сёзлерин эшитип тургъан жашчыкъ, ыннасыны аллына барып: «Къалай билмейсе, мен тюнене жюзюкню санга бергенме да», - деп, ыннасын айыплы этгенди.

Ма алайды. Сабий бир тюрлю хыйлалыкъны, кёзбаулукъну, жойкъулланыуну билмеген, ичи шаудан сууча, таза жанды. Абадан болгъандан сора уа ол тюрленип къалады. Ким тюрлендиреди аны? Ким тюртеди терс жолгъа? Биз. Шукур, осалладан эсе ахшыла аслам болгъанлары уа насыбыбызды.

Санга бал жакъгъанча, ариу сёз айтханнга, кёзюнгде махтагъаннга артыкъ бек ышанма. Алай, мени акъылыма кёре, ариу сёзлюлени барын да бир кепге урургъа жарарыкъ тюйюлдю. Керти да бир кишиге харам ниет тутмагъанла, ачыкъ жюрек бла айтханла къайда кёпдюле, махтау сёзге усталыкъларын кёргюзтюрге сюйгенледен эсе.

Бютюн да таматаланы алсакъ. Ала кёп къыйынлыкъ кёргенликге, тиллери алай ариу эди! Бир бирлерин къалай къубултуп тургъандыла. Ол сейирлик тёлю бизге юлгюлей къалгъанды. Кезбау этмей, бир бирини ызындан болмай, жаланда болушхан, жаланда ариу айтхан адамла! Биреу кеси аман болса, атасыны атын айтып, аны жашыды деп, кётюре эдиле.

Халкъыбызда Моллаланы Шарафутдинни танымагъан хазна адам болмаз. Алгъаракъда аны жашау жолун тинтгенме, интернетде болгъан битеу материалланы окъугъанма. Аны таныгъанла шагъатлыкъ этедиле: ол урунуу махтаулукъну эм бийик даражасына – алтын майдалгъа тийишли болгъанлыкъгъа, кесин кётюрмейди. Башхалагъа бийикден къарагъан адети жокъду, ким бла да бир тенгича сёлешеди, ариу сёзюн къызгъанмайды. Ичинде бир инсаннга да харамлыгъы болмагъанына, хар кимге да игилик излегенине битеу халкъыбыз да ийнаннганды. Таза адам, халкъны ёхтемлиги! Анга чырайлыкъны, адамлыкъны, бийик культураны бизни жаратхан къызгъанмай бергенди. Молла улун юлгюге келтиргеними хыйсабы: аны сёзю ийнаныулуду, хыйласы жокъду.

Айхай да, аз болсала да, бардыла бизни арабызда хыйлачыла, кёзбаучула, ётюрюкчюле, зарчыла, тилчиле да. Ала жашауну кеси бла бирге жаратылгъандыла да, барып турадыла андан айырылмай. Аллай осал къылыкълада биринчиликни, эштада, эки бетлилик тута болур. Мен алай   сунама. Кёзюнде ариу айтып, ызындан а кир къуйгъанлагъа сиз да тюбеген болурсуз. Ол сатхычлыкъгъа тенгди деп, мен алай къарайма. Оюмунгу ичингде букъдуруп турма да, ачыкъ билдир.

Жаратмагъан затларын ачыкъ айтханланы тюзге санайма. 

Эки бетлилик, баям, зарлыкъ бла байламлы болур. Жууаплы къуллукъгъа салыннган жерлешлерибизни сюймегенле тюбейдиле. Аланы сёгерге да ёчдюле. Алайда олтуруп, иш хакъ алып тургъандан башха жукъгъа жарамайды, дегенча сёзлени эшите турабыз. Аны кесине къуллукъ да берип, иги иш хакъ да тохташдыр да, сора билирсе ким болгъанын. Кёргенбиз аллай «акъыллыланы».

Кесини адамлыкъ даражасын багъалы кёргенлени, бир кишини аллында жойкъулланмагъанланы, ичи, тышы да бир болгъанланы араларында философия илмуланы доктору, профессор Эфендиланы Салихни атын энчи сагъыныргъа тийишлиди. Къуллукъну аллында, энишге ийилип, баш урмагъанды. Оюмун кимге да ачыкъ айтханды.

Эки бетлилик-бедишли ишди.  Аны ангыламагъан жокъду.  Алай андан кеслерин тыялмагъанла бардыла. Биреуню сёзюн этмеселе, ашагъанлары ичине жарашмагъанла.

Ингилизли философ Бэкон Френсисни мындан тёрт жюз жыл алгъа айтханыны магъанасын мен былай ангылайма: мирзеу ёсдюрюр ючюн, аны суудан къандырып турургъа керекди, тёгерекни уа заранлы хансдан таза тутаргъа. Эки бетлилик заранлы хансха ушай эсе, аны тамыры бла къурутургъа тийишлиди. Алай   бармыды аллай онг? Хансны кес да кетер, адамны ауузун а не бла жабарыкъса?