Хант тахтабызда къаллай кёгетле турадыла

 Кемирген алмаларыбыз татыулула, ашагъан креветкаларыбыз тёрелиле сунуп, ашай, биз да ала бла бирге мутантла боламы барабыз, деген сагъышланы бюгюнлюкде кёпле этедиле. Ол соруулагъа жууапла излей, ара информация агентстволада басмаланнган билдириулени беребиз.

Шуёхум хапар айтады: мындан алгъаракъда солургъа бара туруп, аш отоуда хар затны да болгъанларыча - табакъла жууулмагъанлай, алма уа жарты ашалгъанлай - къоюп кетген эдим. Къысха айтханда, юйню ичинде тизгинни хазна жыялмагъан эдим. Ол он кюнден сора къайтып келгенинде уа, сейир этип, быллай шартха шагъат болгъанды - жартылай къалгъан алма, арталлыда тюрленмей, тюненеден къалгъан кибик, тура эди, арталлыда бузулмай – бир зат да болмай, къаралмай, мугут да этмей. Жаланда аны къабылгъан жерини тегерегин жел къургъакъсытханча кёрюне эди ансы.

- Алмаланы сатханла алагъа не затла къошадыла, ала ёмюрден ахыргъа дери бузулмай турурча этер ючюн, - дей эди ол шуёхум, сейирсиннген халда.

Кертиси бла да, не зат сакълайды алманы ол халда? Бу арт кезиуледе эшитиле-эшитиле тургъан хапарлагъа кёре, ётмек, мугут этмей, ыйыкъла бла, сют, ачымай, айла бла сакъланадыла. Антибиотиклени эм ГМ-ни болушлукълары бла ёсдюрюлген королевский креветкаланы уллулукъларыны юслеринден да сейир хапарла жюрюйдюле. Бизни аш-азыгъыбыз бек тюрленнгенди. Аны юсюнден битеу экспертле да айтадыла. Ол себепден а биз журналист тинтиулени бардырыргъа, кюн, жыл сайын биз не затланы ашап тургъаныбызны билирге таукел болгъанбыз. Аны бла бирге уа, бизни чархларыбызда къаллай тюрлениуле бола тургъанларын да билирге сюйгенбиз.

Битимлени ёсдюрюуге ахшы болушлукъ этген къошакъла бизни чархларыбызда да бек уллу тюрлениулени болдура эселе уа, биз аны эслеялмай эсег а?

Ол тюрлю затла барысы да гитче эм тууулмагъан сабийледе къаллай тюрлениуле этедиле? Быллай жарсыу да барды: бу арт он жылланы ичинде сёлешип бек кёп заман озгъандан сора башлагъан сабийлени саны кёпден-кёп бола барады, аны сылтаулары уа алыкъа белгили тюйюлдюле. Сабийлени акъырын айныулары бизни аш-азыгъыбызда болгъан уллу тюрлениуле бламы байламлыды?

Ол тюрлю проблемаланы юслеринден ушакълагъа биз тюрлю-тюрлю специалистлени къатышдыргъанбыз. 

Жылтырауукъ алмала химиядан толудула.

- Тыш къыраллы алмала аллай жылтырауукъла, сыйдамла эм ариула бошдан тюйюлдюле, - дейди эксперт, агроном Михаил Воробьев. - Ёсе тургъан заманларында, алагъа бир къамажакъчыкъ да къонмаз ючюн, ол битимлеге химикатла бек азындан 10-15 кере себиледиле. Сёзсюз, аны юсюнден хапар хазна айтылмайды, - алай уллу жашырынлыкъда да турмайдыла аллай ишле. Ариулукъну сюе эсегиз, алыгъыз. Алай, белгилисича, ядохимикатладан заран чыкъмай да къалмайды. Аладан къаллай бир ашасагъыз, саулукъгъа аллай бир аманды. Бек азындан а ётген ауруу тиерикди.

Андан сора да, тышындан келтирилген алмаланы жылтыраулары аланы сортларына кёре угъай, алагъа балаууз къаллай бир сюртюлгенине кёре болады. Алмаланы жолда неда складда тап сакъланыулары да аны бла байламлыды. Балаууз сюртюлюп консервагъа салынса, аллай жемишлени жарым жыл, аны къой, андан да кёп заман озгъунчу дери окъуна ашап турургъа жарайдыла.

Кертиди, ала къаллай бир кёп сакълансала, алада витаминле аллай бир аз боладыла. Кесигизни бахчагъызда ёсдюрюлген кёгетлени аллай кёп заманны ичинде бузмай сакъларгъа бир кюрешчигиз. Бек узакъ заманны бузулмай тургъан сортла окъуна бир айдан кёп турмайдыла осал жанына тюрлене башламай.

Агроном жанлы болуп «Органик» биригиуню специалистлерини оюмлары былайды:

- Продукт органика жаны бла чынттыгъа саналыр ючюн, анда органикалы ингридиентле 95 процентни тутаргъа керекдиле. Экология жаны бла излемле жерден тебиреп сатылгъан жерге тюшгюнчю толтурулсала, чынтты продуктлагъа бир тюрлю химия затла къошулмайдыла. Алай ёсдюрюлген битимледе хайырлы затла эм витаминле кёп боладыла.

Химикатла эм кёп санда жемишлени, кёгетлени тыш къабукъларында жыйыладыла. Алай бла уа витаминле басдырылып туруучу жерле токсинлени жыйылгъан жерлерине айланып къаладыла. Ма ол себепден къоркъуулу боладыла адамны саулугъуна тышлары жылтырауукъ эм ариу кёгетле.                                                                                     

Бардырылгъан сынауну юсюнден айта, былай дерге боллукъбуз: органикалы болмагъан алма къаралмай, бузулмай 10 кюнню ичинде окъуна тургъанды, алай эсе уа, ол саулукъгъа заран тюшюрген жемиш эди.

Тауукъланы эм креветкаланы антибиотикле бла нек багъадыла?

Россейни белгили ветеринар врачларыны оюмларына кёре, тауукъ эт бла байламлы проблеманы кенг жайылгъаныны сылтауу ол этде антибиотиклени кёп болгъанларыды. Башхача айтханда, тауукъла ауруй эселе, бирем-бирем угъай, барысы да бирден къырыладыла, аланы ёлюмден къутхарыр ючюн, битеу фермагъа дарман салыргъа керекди.

Болсада антибиотикле этден кетмейдиле, алай бла уа ала бизни хант къангабызгъа тюшедиле. Аны бла бирге уа, ветеринарладан бирлери айтханча, этдеги антибиотикле сальмонеллезден эсе къоркъуусузуракъдыла.

Ол алайды да, алай хайырланыучуланы эркинликлерин къоруулаучуланы «Жамауат контроль» деген обществону тинтиулери ачыкълагъанларына кере, тюкенледен сатылып алыннган он тауукъ тёммекледен тогъузусунда   сальмонеллез барды, кертиди, ол тауукъланы терилериндеди.

- Сальмонеллезну тауукъну терисини тышында тюбегени быллай ишге шагъатлыкъ этерге боллукъду: тауукъланы сойгъан эм упаковка этген жерде этни дезинфекция этиу тынгылы тамамланылмагъанды, - деп белгилейдиле битеуроссей излем институтну В.М. Горбатов атлы тинтиу арасыны специалистлери.  - Сальмонеллез, баям, тауукъланы чегилеринден чыгъып жайылгъан болур. Нек дегенде ол аурууну жукъдуруучу микроорганизм хар къанатлыны чегилеринде жашайды.

Ахшы, тауукъну эм антибиотиклени бирге болгъанларын ангыларгъа къыйын тюйюлдю. Къанатлыла ауруйдула, не этериксе. Алай Кийик табийгъатны битеудуния фондуну специалистлерини креветкаланы, аланы да химикатла бла кёпдюредиле, къол бла ёсдюрюуню юсюнден хапарланы ангылагъан а къыйынды. Аны бла бирге бизни къыралда да черекни аякъ жанында ёсдюрюлген королевский креветкаланы терк ёсерге себеплик этген ашла эм антибиотикле бла багъадыла, алагъа этлерин татыулу этген химикатланы да бередиле. Анга кёре хар инсан кеси толтурургъа керекди хант тахтасын, саулукълу жашаргъа сюе эсе.