Эл мюлкде къармашханлагъа себеплик этиуню юсюнден

Къабарты-Малкъарда «Мени Бизнесим» ара къурап, республикада эл мюлк товарла чыгъарыучулагъа къыралны жанындан не бла себеплик этилгенини юсюнден «тёгерек стол» бардырылгъанды. КъМКъАУ-ну «Экономика» кафедрасыны профессору Тогъузаланы Тахир бу тема бла байламлы доклад этгенди анда.

Эл мюлкде ишни къыйматын кётюрюрча кооператив къураргъа онг барды. Быллай биригиулени коммерциялы эмда анга саналмагъан тюрлюлери болуучудула.

Коммерциялы кооперативлеге производстволу эмда эл мюлк биригиуле киредиле. Биринчилерин гражданла кеслери оноу этип къурайдыла, экинчилеринде уа элчи неда иели мюлкле боладыла.

Коммерциялы болмагъан биригиуле адамла къурагъан хайырланыучуланы жамауатларына, эл мюлк эмда кредит кооперативлеге бёлюнедиле.

Эл мюлк кооперативлеге къатышханланы къолайлыкълары игиленеди. Ала бир-бирлерини сейирлерин къорууларгъа амал табадыла. Дагъыда ишлери къыйматлы, конкуренциягъа чыдамлы болады, сатыу-алыулары игиленеди, къоркъуула азаядыла, илмуда бла техникада жангы амалланы сингдирирге жол ачылады.

Къырал берген болушлукъ эки тюрлюге бёлюнеди: субсидиялагъа эмда грантлагъа.

Къабарты-Малкъарда быйыл субсидияла ма быллай ишлеге неда жумушлагъа бериледиле:

• Агротехнология ишлени бардыргъанда этилген къоранчланы кесегин жабаргъа, эл мюлк производствону экология жаны бла къоркъуусузлугъун кючлендирирге, сабанлада топуракъны качествосун игилендирирге;
• Нартюх эмда чёплеу битген сабанлада урлукъчулукъда агротехнология ишлени бардыргъанда этилген къоранчланы бир кесегин къайтарыргъа;
• Элита урлукъчулукъгъа себепликге этилген къоранчланы кесегин къайтарыргъа;
• Эл мюлкню 2017-2025 жыллада айнытыу жаны бла федерал илму-техника программаны чеклеринде жарашдырылгъан урлукъланы сатып алгъанланы къоранчларыны кесегин къайтарыргъа;
• Жемиш терекле эмда наныкъла орнатханда, сора аллай питомникле къурагъанда этилген къоранчланы кесегин къайтарыргъа;
• Этге багъылгъан ийнеклени (къумалы малла саналмайдыла) кечиндиргенде ахча къоранчланы кесегин къайтарыргъа;
• Къойланы бла эчкилени (къумалы тюрлюлеринден башхаларын) тутханда къоранчланы кесегин къайтарыргъа;
• Къумалы малланы тутханда ахча къоранчланы кесегин къайтарыргъа.

Гитче мюлклеге грантла Республиканы Правительствосуну 2021 жылда 1 июньдан 124-ПП номерли бегимине тийишлиликде бериледиле. Сёз анда «Агростартап» программаны, эл мюлк кооперацияны айнытыугъа, аллай кооперациягъа эмда элчилеге себеплик этиу сферада компетенцияланы регион арасына субсидияла бериуню юсюнден барады.

Къабарты-Малкъарны Эл мюлк министерствосуну быйыл 13 февральда чыкъгъан онючюнчю номерли буйругъуна тийишлиликде «Агростартапны» чеклеринде бериллик ахчаны ёлчеми кёп къалмай тёрт миллион сом болады. Юйюр фермаланы айнытыугъа - 10,6, эл мюлк хайырланыучу кооперативлени мюлк-техника жаны бла онгларын игилендирирге уа 10 миллион сом берилирге боллукъду.

«Агростартапны» хайырланырча КФХ неда энчи предприниматель быйыл регистрация этерге керекдиле. Кеслери да элледе ишлерге борчлудула. Грант конкурсда хорлагъанлагъа аланы барын да тындырыргъа отуз кюн бериледи.

Ахчаны ёлчеми, айтханыбызча, тёрт миллион сом бла чекленеди. Грант къоллу болгъан инсан аны ондан бирин кесинден къошаргъа керекди. Барын да 18 айны ичинде хайырланыргъа борчлуду. Аны да ма быллай жумушлагъа:

- жер участка сатып алыргъа;

- проект документацияны жарашдырыргъа;

- мекям сатып алыргъа, ишлерге неда анга ремонт этерге;

- производстволу мекямланы инженер сетьлеге къошаргъа;

- техника, малла, къанатлыла, чабакъчыкъла сатып алыргъа;

- кредитни жабаргъа.

Юйюр (малчылыкъ) мюлклени айнытыугъа берилирге боллукъ грантны ёлчеми 10,6 миллион сом бла чекленеди. Аны заявканы бергинчиге дери эм азындан бир жылны ишлерин бардыргъан мюлкле неда энчи предпринимательле алыргъа боллукъдула. Была уа кеслеринден ол ахчаны 40 процентин къошаргъа борчлудула. Грантны 24 айны ичинде ма быллай ишледе хайырланып бошаргъа керекдиле:

- мюлклерин техника, транспорт эмда оборудование бла жалчытыргъа эм аланы орнатыргъа;

- проект документацияны жарашдырыргъа;

- мекямла сатып алыргъа, ишлерге неда алагъа ремонт этерге;

- электрокюч, газ неда суу бла жалчытхан абериле сатып алыргъа;

- техника, малла, къанатлыла, чабакъчыкъла сатып алыргъа.

Энтта да «Агротуризм» деген аллай грант программа барды. Аны уа ишлерин элледе бардыргъан предпринимательле алыргъа боллукъдула. Бериллик ахчаны ёлчеми 3-10 миллион сомду. Ол а проектни къурагъан предприниматель кесинден неллай бир къошарыгъына кёре тергеледи. Грант ахчагъа туристлеге ашхана ишлерге, тийрени тап этерге, туризм объектни техника, оборудование эмда транспорт бла жалчытыргъа боллукъду.

Кеслери юйлеринде мюлк къурагъан адамлагъа къырал «Тахта кёгетчиликни эмда картофчулукъну айнытыу» федерал проектни чеклеринде да береди ахча. Аны алыргъа сюйгенле «Профессионал файда тюшюрюуге налог» деген амалны хайырланыргъа борчлудула. Субсидияны ёлчемин хар регион да кеси тохташдырады.

РФ-ни Правительствосуну 2012 жылда 14 июльдан 717 номерли бегимине тийишлиликде, эл мюлк товарла чыгъарыучу предприятие иели мюлкден кёгет, картоф, сют неда эт сатып алса, аны къоранчларыны 10-15 процентин кесине къайтарыргъа боллукъдула.

Дагъыда «Агрокелишим» деген амал барды. Сагъынылгъан эки субъектни арасында ол этилсе, биринчисини къоранчларыны экиден бирин жабаргъа боллукъдула. Къайтарыллыкъ ахчаны ёлчеми беш миллион сом бла чекленеди.