Биринчи эл мюлк кёрмючледе жетишимлерибиз

Къабарты-Малкъар эл мюлкде тири къармашыуу, бийик жетишимлери бла не заманда да белгили болгъанды. Малчылыкъда эмда битимчиликде, кёгетле бла жемишле ёсдюрюуде ахшы кёрюмдюле кёргюзтген регионду. Озгъан ёмюрню жыйырманчы жылларында жаш республика бирсилени санында Ара шахарда бардырылгъан Битеуроссей эл мюлк эмда промышленность кёрмючге къатышханды. КъМР-ни Архив службасында аны юсюнден жарашдыргъан материалны басмалайбыз.

Ол кёрмючню тарыхы жерчилик бёлюмлени, жарлыланы комитетлерини эмда коммуналланы биринчи Битеуроссей съездлерини келечилери В.И. Лениннге аны къураргъа тилеклеринден башланады. Къыралны башчысы аны дурус кёреди. «Кёрмючге бек уллу магъана береме, организацияла да анга себеплик этериклерине ишексизме», - деп жазгъан эди Ленин.

Алай бла 1923 жылда совет Россейде биринчи уллу кёрмюч башланады. Анга жерни аны аллында жылда декабрьде  хазырлап тебирейдиле. Кърым кёпюрню къатында участканы тазалап, алайгъа суу, электрокюч да тартадыла, ызы бла юйле сюеп башлайдыла. Артда тергегенде, аланы саны юч жюзге жууукъ, кёрмючню тийреси уа жюз гектардан артыкъ болгъан эди. Хар нени да он айны ичинде хазыр этедиле.

Кёрмюч 19 августда ачылгъанды. Ол кюн анда он мингден артыкъ адам жыйылгъан эди. Аланы арасында  ВЦИК-ни, Совнаркомну, Наркомземни, Баш кёрмюч комитетни, Мосгубкомну, жамауат организацияланы эмда учрежденияланы адамлары. Продукцияларын саулай Совет Союздан,  дагъыда Австриядан, Великобританиядан, Германиядан, Италиядан, Чехословакиядан компанияла келтирген эдиле.

Биринчи Битеусоюз кёрмюч, он жылны ичинде урушладан, къаугъаладан ётген къыралны аграр бёлюмюнде жетишимлерин кёргюзтгенди. Къыралда жангы экономика политика (НЭП) бардырылып башланнган, ахча жюрюуде реформа болгъан, эллени бла шахарланы арасында сатыу-алыу кюч алып тебиреген кезиу эди ол.

Регионланы бёлюмлеринде миллет арбазла да къурагъан эдиле. Къараучула Союзгъа кирген республикалада адамланы жашау турмушларын, эл мюлк биригиулени къалай къурагъанларын, юйлени къалай ишлегенлерин, малланы къалай тутханларын кёргюзтгендиле.

Къабарты-Малкъардан ары 227 адам къатышханды, республиканы экспонатларын а онбир бёлюмде кёрюрге боллукъ эди. Къысха айтханда, бизни регионну эл мюлкде атламлары бла ёхтемленирча эди.

Экинчи Битеусоюз эл мюлк кёрмюч 1939 жылда биринчи августда башланнганды. Къабарты-Малкъардан анга 935 адам къатышханды – хар колхоздан бешишер. Ишлеринде жетишимли болгъан колхозланы, малчылыкъ фермаланы эмда элчилени саугъала бла белгилегендиле. Ол санда орденле, дипломла, ахча эмда автомашинала бла.

Аны ызындан келген жылдагъы кёрмючге бизни республиканы атындан юч мингден артыкъ адам къатышханды. Ол санда жол къурулушчула, газетледе, басмада уруннганла да бар эдиле. Жетишимлерин кёргюзтген колхозланы саны уа жюзден атлагъанды.

1941 жылдагъы кёрмюч да кенг халда ётгенди. Къабарты-Малкъарны жетишимлерин жети район, 55 колхоз, юч МТС, 22 малчылыкъ мюлк, 42 совхоз, тюрлю-тюрлю организацияла эмда жерчиликде бла малчылыкъда айырмалы уруннган 228 адам кёргюзтгендиле.

Битеуроссей эл мюлк эмда промышленность кёрмючле мюлкледе эмда жер-жерледе жангы амалланы сингдирирге, битимлени, малланы иги тюрлюлерин жаяргъа себеплик этгендиле. Урушха дери жыллада Къабарты-Малкъарда эл мюлк иги жетишимле болдуруп, къыралгъа борчун  толтуруп тургъан эди. Жерчиликни айнытыу, тирлик жыйыу жаны бла уа республика саулай Совет Союзда окъуна ал жерледе болгъанды.

Улбашланы Мурат хазырлагъанды.
Поделиться: