«Республикагъа къайтыргъа да угъай дерик тюйюлме»

Жаш тёлюбюз окъууда, ишде да бет жарыкълы бола, бизни кёллендиргенлей келеди. Бюгюнлюкде аланы танг кесеги къыралыбызны эм белгили вузларында билим алгъанлары да ахшы шартды. Аладан бириди Таппасханланы Фэриде да.

Ол Тёбен Чегемде ёсгенди, Нальчикде биринчи номерли гимназия школну айырмалы бошагъанды. Аны Бир къырал сынаулада болдургъан жетишимлерин да белгилеп айтырчады. Сёз ючюн, обществознаниядан – 89, бирси дерследен да сексенден аслам балла алгъанды. Аллай эсеплерини себеби бла уа Москваны къырал университетни юристлени хазырлагъан факультетини бюджет бёлюмюне кирирге онг чыкъгъанды. Быйыл а ол экинчи курсну бошагъанды. Биз аны бла студент жашауну бла жаш тёлюню юсюнден ушакъ этгенбиз.

– Фэриде, сен юристлени хазырлагъан ызны сайлагъанса. Бюгюнлюкде жаш тёлюге бу усталыкъны сейири недеди деп айталлыкъса?

– Школда окъугъанымда,  къалай эсе да обществознание дерсни бегирек жаратханма. Бу илмуну юсю бла адам кесини къаллай эркинликлери барлыгъын билирге да болады. Кесигиз билесиз, жашауда инсанны терслиги да болмай тургъанлай окъуна, ол сакъланмагъан къыйын болумлагъа тюшюп къалгъан кезиуле тюбейдиле. Ма быллай болумладагъы адамлагъа болушлукъ этип ишлерге сюеме.

Юрист усталыкъны жамауатны арасында даражасы да барды. Ала тюрлю-тюрлю организациялада, правону сакълагъан бёлюмледе, халкъла аралы компаниялада, башха къырал учреждениялада да кеслерине иш табаргъа боллукъдула. Бу усталыкъны сайлагъанны ишсиз къалырма деген къоркъууу боллукъду деп айталлыкъ тюйюлме. Аны аслам жаш адам сайлагъаны белгилиди.

Алай эсе да, хар зат адамны кесини къолундады дерге сюеме. Ишинги иги билсенг, сенден болушлукъ излеп аллынга келгеннге тюз кесингеча къайгъырып болушлукъ да этсенг, адамла да хурмет берип, багъалагъан да этерикдиле. Къайсы усталыкъда да алгъа итиниулюк, тюзлюк, ачыкъ ниетлилик керекдиле.

Мында окъугъан тынч тюйюл эсе да, сайлауума сокъуранмайма. Окъуугъа кире туруп, къагъытларымы Москвада тёрт вузгъа берген эдим, барысына да ётгенме, айыргъан а МГУ-ну этгенме.

– Къыралыбызны эм белгили окъуу юйлеринден биринде, уллу шахарда билим алгъан жаш адамныча, къаллайладыла сезимлеринг?

– Айтханымча, къыйын эсе да, окъууума кёл салама. Бирсиледен артха къалмай, программаны тамамлайма. Биринчи курсда юйге тансыкъ болуп да бек къыйналгъанма, ата-анамы излегенме. Аны себепли айгъа бир кере келирге кюрешип тургъанма, болсада ол манга азлыкъ этгенди. Юйде болгъанымы билип, къоншуларым да тансыкълагъанлары уа хар заманда да хычыуунду.

Элде тау сууну татыуу окъуна манга башхады. Аны кесигиз да ангылайсыз, Москвада, бирси уллу шахарлада аллай таза суу жокъду. Ашны юсюнден айтсакъ да, биз юйреннген хантла – ала башхадыла. Хычинлени къалай да кесибиз этерге кюрешсек да, этни уа мында сюйгенингча тапмайса.

– Сенден сора да, таулу къызла, жашла уа бармыдыла анда билим алгъан?

– Хау, бардыла. Анга да къууанама. Сёз ючюн, тенг къызым Жанатайланы Азинат Тырныауузданды. Ол филология факультетде окъуйду. Бир бирибизден узакъ болмай турабыз да, китапханагъа  неда парк тийресине бирге барыучубуз. Экибиз бирге болсакъ,  сёлешген да тауча этебиз да, аны ючюн да къууанама.

Дагъыда Михиталаны Маликат быйыл юристле хазырлагъан факультетни бакалавриатын бошайды. Хасаниядан эгешчикле Муртазланы Марина бла Алина да мында билим аладыла.

Мында окъугъан малкъарлыланы бла къарачайлыланы «Землячество» деген ат бла аралары да къуралгъанды. Анда тюрлю-тюрлю тюбешиулеге, жыйылыулагъа да къатышабыз. Сёз ючюн, алгъаракъда жай башланнганына атап тюбешиу къуралгъан эди.

Бизни республиканы бла Къарачайны келечилери  бир тюрлю жыйылыу хазырласала, алагъа болушабыз, «Элбрусоидни» жумушларына, бирси окъуу юйлени «Землячестволарына» да къатышабыз. Алада окъугъан таулуланы, къарачайлыланы да танып, ишибизни бир бирге болуша бардырабыз.

Быллай тюбешиуле жаш тёлюге адет-тёрени, миллет тепсеулени, тилни унутмазгъа, бир бирге хурметни кючленирине себеплик да боладыла. Сёз ючюн, Азинат назму окъуса аллай тюбешиуледе, анга сюйюп тынгылайбыз. Нек дегенде ол асламысында Къулийланы Къайсынны чыгъармаларын тауча айтады. Ёз тилибизде жырлагъанла да бардыла, тепсегенле да алай.

Кёп болмай ёзден адетни юсюнден тюбешиу болгъан эди да, анда аслам затны билгенме. Тёрелерибизге да сейир этгенме. «Неме оюн» деген ат бла къуралгъан оюнда да нарт сёзлени, айтыуланы, энди аз жюрютюле баргъан сёзлерибизни, ангыламланы эшитесе. Ол да эсингде къалыргъа себепликди, андан сора да, аллай бир таулу бирге жыйылгъаны кёлюнгю кётюреди эмда хычыуун сезимге бёлейди.

«Неме оюнда» жаланда адет-тёрелени угъай, маданиятны, санатны, спортну, кинону юсюнден да барады сёз. Сора анда къарачай-малкъар тилде сёлешинеди, аны себепли аны къурагъанлагъа, бардыргъанлагъа да ыспас этерчады.

– Къаллайды бюгюннгю жаш тёлю?

– Мен алай сунама – ол ариу къылыкъда юйреннген, таза ниетде ёсген тёлюдю. Ала окъургъа, билим алыргъа да сюедиле. Бир бирге не заманда да болушургъа хазыр болгъан къылыкълары да хурметге тийишлиди.

Аны бла бирге уа бусагъатдагъы жаш тёлю алгъан билимин жашауда хайырланып, жамауатха хайыр келтирирге, жетишимли болургъа да излейди. Дагъыда бир затны чертирик эдим – ала алгъадан да къайсы жолну сайларыкъларыны сагъышын эте да биледиле. Ол ышан а заманны бошуна оздурмазгъа, жетишимли болургъа да себепликди.

Сёз ючюн, оруслу къызчыкъла бла бирге турама да, не жаны бла да бир бирге болушлукъ этерге хазырбыз. Бир бирибизни ангылагъаныбызгъа да къууанама. Къабарты-Малкъарданма десем, алгъа таулула кимле болгъанларын билмей тургъандыла, бизни эшитгенле аздыла. Мен а алагъа Къулийланы Къайсынны, аны чыгъармачылыгъыны, ол жашагъан эмда назмуларында суратлагъан ариу жерледе ёсгеними да хапарласам, сейир этедиле.

Сора Чегем чучхурлагъа, тамаша табийгъатыбызгъа келирге, кёрюрге эмда билирге излегенлери боладыла. Абадан тёлюлери мында бола тургъанларыны юсюнден айтып, артда кеслери да келирге мурат этедиле.

Хычинлерибизге да сейирлери уллуду. Ол жукъа къалай болады, аны ичин тылыгъа къалай саласыз,  деп сорадыла. Кёргюзтгенибизден сора уа, тенг къызыбыз энди Таганрогга юйге барсам, анда адамларыма этип сыйларыкъма,  деп да айтханды.

– Бош заманынгы уа къалай хайырланаса?

– Белгилегенимча, окъууум тынч тюйюлдю. Артха къалмаз ючюн дерслеринги къадалып тамамлагъанлай турургъа тюшеди. Биринчи-экинчи курсда илму бла кюреширге къоймайдыла. Аны сылтауу недеди десегиз, профильли предметле аз боладыла. Бирси дерсле уа асыры кёпдюле, аны ючюн а программада берилген ишлени тамамлагъан къыйынды.

Энди ючюнчю курсда илму бла кюреширге да сюеме. Ол сынам жыйышдырыргъа ахшы себеплик этерикди. Бакалавриатны бошасам а, магистратурагъа Москваны юристлени хазырлагъан къырал академиясына барыргъа излейме (МГЮА). Нек дегенде анда практика жаны бла юйретиуню айтсакъ, сынамлары бийик даражадады. Окъуууму таууссам а, артха республикагъа къайтыргъа да угъай дерик тюйюлме.

Бош заманым болса, фотоаппарат бла сурат алыргъа сюйюучюме. Табийгъатны, сейир архитектура магъаналы мекямланы жаратама. Китапланы асламысында тауча окъуйма. Мечиланы Кязимни, Къулийланы Къайсынны, Зумакъулланы Танзиляны лирикалары манга бюгюн жазылгъан кибикдиле.

Малкъар халкъ жомакъланы уа сабийлигимден да жаратама. Аланы окъуй, бир акъылгъа тюшюнесе, бир затха юйренмей къалмайса. Андан ары уа не боллукъ болур деп сакълагъан да сейирди. Андан къалса уа, детективлени окъуйма.

Мен уллу университетде, шахарда окъугъаным – ол жаланда кесими жетишимим тюйюлдю. Устазларымы юлюшлери да анда уллу болгъанын айтыргъа сюеме. Аланы билим, сынам даражаларыны да бийикликлерини хайырындан репетиторлагъа жюрюмегенме. Алай эсе да, ЕГЭ-леде бийик жетишимле болдургъанма, сау болсунла. Ата-анама да кеси кесими билимиме ышанырча кёллендиргенлей тургъанлары ючюн ыразыма.