Маданият байламлыкъланы кючлеген жолоучулукъ

Къабарты-Малкъар Республиканы театр искусствосуну тарыхында сау коллектив  тыш къыралгъа барып, биринчи кере фахмусун кёргюзтюп къайтханлы быйыл он жыл болады. Къулийланы Къайсын атлы малкъар къырал драма Тюркню Конья шахарында бардырылгъан алтынчы Халкъла аралы «Минг солуу - бир ауаз» деген сахна фестивальда Токумаланы Жагъафарны «Чонай къатын алады» деген комедиясын салгъан эди. Таетр ары дагъыда бир ненча кере баргъанды, алай халкъны эсинде уа биринчи жолучулукълары къалгъанды. Ол къалай болгъаныны юсюнденди бу материал.

 Чертип айтырчады, Малкъар театр ары къатышыр ючюн, битеу дунияда аллай 47 театр коллективни арасында бардырылгъан эришиуню ётюп,  культура байрамгъа чакъырылгъанланы санына алай къошулгъанын. Битеу да Коньягъа жер-жерледен онеки театр коллектив баргъан эди.  Ала декорацияларын биргелерине ташып айланмазча,  байрамны къурагъанла хар нени да кеслери мажаргъандыла. Дагъыда айырма шарт. Тюркге келгенле бир тюрлю затдан къыйналмазча, аланы барысын да шахарны эм сыйлы къонакъ юйюне орнатхан эдиле. Фестиваль башланырдан алгъа анга къатышханла шахарны къырал театрыны аллына миллет кийимлерин кийип жыйыладыла, сора байракълары бла жол узуну жырла айтып, тепсеп, ойнап, ара орам бла къонакъбайланы - ол жерлилени да сейир-тамашагъа къалдыра, белгиленнген жерге дери алай баргъандыла. Шахарны ортасында Ататюркню эсгертмесини къатында уа   байрамны къууанч халда ачылыуу болгъанды. Анда селёше, Малкъар театрны таматасы Жангоразланы Мажит   культура байламлыкъланы магъанасыны юсюнден ёхтем жюрек сёзюн айтханды. Аланы бу фестивальгъа къатышханлары уа чыгъармачылыкъ жаны бла ёсерге, бир бирден билмеген затларына юйренирге, къарындашлыкъ байламлыкъланы тохташдырыргъа себеплик этергин чертген эди.

«Биз сизге Къулийланы Къайсынны ата журтундан уллу салам алып келгенбиз. Быллай тюбешиуле адамланы бирикдирирге себеплик этедиле. Фестивальны къурагъанлагъа ыразылыгъымы билдирирге сюеме. Ийнаныгъыз, мында болгъан кюнледе жюреклерибиз бир бирибизге бютюнда бегирек ачыллыкъдыла, ол а культура байламлыкъланы кючлерикди»,- дегенди Жангораз улу.

Белгилисича, чыгъармачылыкъ иш бла кюрешгенлени уллу жыйылыуларында да хар заманда бир кезиучюк эсде къалыучуду. Тюрк

театрны актёру Саид Мажитни сёзюне тынгылагъандан сора: «Биз къарындаш халкълабыз, сиз къонакъдасыз. Къайсынны юсюнден эшитгенден сора, тёзалмай, малкъарлылагъа андан къошулама!» - деп, бизни делегацияны байрагъын алып, иги да ёрге кётюрюп, аллыбызда баргъанды. Ол, айхай да, биз барыбыз да ёхтемленирча шартды. Андан сора фестивальгъа келгенле, биягъы тизилип, шахар администрацияны аллына келгендиле. Алайда алагъа Коньяны ол заманда губернатору Айдын Догъан тюбегенди эм къууанч халда митинг болгъанды. Догъан байрамны къуралыулу барыууна не жаны бла да себеплик этеригин айтханды. «Жылдан- жылгъа биз сынау ала, бери келген коллективлени да саны ёсе барады. Бу шарт бизге бютюнда жууаплылыкъны сезерге, хар затны да бийик даражада ётдюрюрге керекли болгъанын ачыкълайды»,- дегенди ол.

Андан сора коллективле къауум-къауум болуп, суратха тюшгендиле, бир бирлери бла узакъгъа созулгъан ушакъгъа берилгендиле. Ол заманда Нальчик шахарны администрациясыны келечиси Апполаны Аслан а, тилманчлыкъ ишин бийик даражада бардыргъанын артистле, фестивальны къурау комитетини келечилери да бир кибик белгилегендиле.

Фестивальны ачылгъан кезиую

Фестивальны биринчи кюнюнде Трабзон шахарны театры кесини комедиясын кёргюзтгенди. Онеки актёрдан къуралгъан къауум, режиссёр берген темпни бузмагъанлай, чынтты профессионаллача, сау оюнну бийик даражада бардыргъанды. Пластикалары, тепсегенлери, кёрюмдюлери да аламат эди.

КъМР-ни сыйлы артисти Мамучиланы Камал (дуниясын алышханды, жаннетли болсун) фестивальны юсюнден айтады: -Тюрк миллетлени театрлары бла алыкъа биз иги шагъырей тюйюлбюз.Мында аланы ишлерине къарасакъ, бир иги зат алмай амалыбыз жокъду. Бери келгенибизни магъанасы уллуду. Жолда алай сагъыш этип тургъанма: «Биз салгъан спектакльни мындагъы къараучу ангылармы?» - деп. Нек дегенде постановкаларыбызны асламысын Станиславкийни жоругъуна кёре салабыз. Болсада, Трабзонну труппасыны музыкалы комедиясына къарагъандан сора, «Чонайны» юсюнде жангылмагъанбыз деригим келеди.

Созайланы Мариям, КъМР-ни сыйлы артисткасы. - Эки ай мындан алгъа тыш къыралгъа чыгъарбыз деп турмай эдик. Бюгюнлюкде бола тургъан фестиваль бизни барыбызны да бирикдирирге, фахмубузну ёсдюрюрге онг береди. Мында критикле да кёпдюле, ол а театргъа бек керекди. Ышанма: актёрла, сахнагъа чыкъгъанда абызырамай, ол болгъан фахмулары бла къараучуну къууандырыкъларына!..

Комедиягъа хазырланыу Токумаланы Жагъафарны «Чонайына» къараргъа Коньядан узакъ болмай орналгъан къарачайлыла бла малкъарлыла жашагъан Башхюйюк элден эм Афион шахарда диаспорадан иги кесек жерлешлерибиз эмда фестивальгъа чакъырылгъан къауумланы келечилери да келген эдиле. Билетле барысы да сатылып, зал толгъан эди. Бу ишге фестивальны къурау комитетине кирген таулу къыз -Хаджиланы Севда, Башхюйюкде жашагъан жашла -Къарабашланы тукъумдан Метин, Тахир, Зугулкъарабашланы Атилла эм Махти уллу себеплик этгендиле. Ала, билетлени сатып алып, телефонла бла шахарда, элде жашагъанлагъа да сёлешип, адамланы ол кюн ары жыйгъандыла. Сау болсунла, ырысхылары андан кёп болсун.

Залгъа кирирден алгъа биз жерлешлерибиз бла суратха тюшгенбиз, журналист Сабанчыланы Арипа телевиденияда хазырларыкъ программаларына иги кесек сюжет жыйыгъанды. Моттайланы Светлана, мен да малкъар тилде сёлешгенле бла, аны билмегенле бла уа Апполаны Асланны хайырындан кёп ушакъ жаздыргъанбыз, Кавказдан алып келген саламларыбызны бергенбиз. Спектакль бошалгъандан сора келтирген саугъаларыбызны диаспораны келечилерине юлешгенбиз. Артыкъда бек Мамайланы Фатима, Сабанчыланы Арипа эм Созайланы Мариям, таулу сабийлени тёгереклерине жыйып, Нальчикде этилген конфетлени бергенлеринде, ала бек къууаннгандыла. 

Андан сора къарачай-малкъар жаш тёлю бла бирге университетни аллында уллу тау той этгендиле. Къаллай бир жылыулукъ, бир бирден тансыкъ алыу, жууукъланы-ахлуланы, танышланы табаргъа итиниулюк бар эди алайда. Быллай тюбешиулени магъанасы бирди, арада культура байламлыкъланы кючлейик, иш чыкъса, аз болса да, бир бирге билеклик этейик, таулулукъну тас этмейик деригим келеди, аллай тюбешиуледен сора.

(баргъаны боллукъду)