Сарымсах не заманда да хайырлыды

Бу битимни багъыу жаны бла хайырлылыгъын билмеген адам хазна табылсын. Россейли алимле бир къауум тинтиулени бардыргъандан сора быллай оюмларын билдиргендиле: жангы сарымсах аны къурутулгъан эм ашарыкъгъа къошулгъан тюрлюлеринден эсе кёп да хайырлыды. Жюрекге уа бу битимни жаланда жаш заманында хайырланылгъаны къыйматлы болушады.

Тинтиучюле билдиргенлерича, сарымсах жюрек-къан тамырлагъа кесини къауумунда болгъан витаминле бла, ол санда иничге къан тамырчыкълагъа, ишлерге уллу себеплик этеди эм ала анда элпек болгъаныны хайырындан, адамны чархына бек иги болушады. Сарымсахны хайырлы ышанлары аны ийиси бла байламлы осал ышанладан эсе иги да кёпдюле, дейдиле алимле, чам этген халда.

Эт кёп ашагъан иги тюйюлдю

Бизни алимлерибиз тууар этни азыракъ ашаргъа чакъырадыла. Бу излемни толтурмагъан адамланы кёзлери осал кёрюрге боллукъдула, дейдиле. Экспертле чертгенлерича, былайда уа уллайгъан адамлагъа бютюнда сакъ болургъа керекди.

Жыл санлары 59-60 жыл болгъанладан 6000-ден артыкъ адам къатышдырылып,  жыйырма жылны ичинде бардырылгъан сынауланы кезиулеринде адамла ашагъан азыкълагъа тынгылы анализ этилип тургъанды. Специалистле кёзле жыл саннга кёре къалай тюрленнгенлерине уллу эс бургъандыла.

Ол заманлада ачыкъланнганыча, этни дайым ашап тургъан адамланы кёзлерини кёрюулери, жылла оза баргъанлары сайын, этни аз эм мардасы бла ашап тургъанланыкъыладан эсе осал кёре эдиле. Адамлагъа, бютюнда уллайгъанлагъа, экспертле былай этигиз деп оюмларын айтадыла: тууар этни хар кюнден угъай, эм аз ёлчемледе ашагъыз.

Адамны чархына керекли зат

Бир-бир россейли алимле быллай оюмгъа келгендиле: къозгъалып тургъан нерва системаны магний неден да иги тынчайтады. Ачыкъланнганына кере, бу темири аслам болгъан зат мыйыда нерваланы къозгъалыуларын адамны чархында узакъ жерледе орналгъан нервалагъа эм шаугютлеге жетдирир ючюн жууаплыды эм ол импульсну барыуун акъырын ишлерча этеди. Башхача айтханда, бизни чархыбыз магнийни болушлугъу бла кесин оздуруп арытмай туталады.

Нерваларына артыкъ ауурлукъ жетген адамлагъа алимле   кесигизни былай жюрютюгюз деп оюмларын айтадыла:  ашарыкълагъа къошуп,  магнийлери кёп болгъан биология къошакъланы кебюрек хайырланыргъа. Нерваларыгъызны тап халда тутар ючюн, салатны чапыракъларын, петрушканы, кинзаны, соханны, нашаны, помидорну кёбюрек ашагъыз.

Гитче чибинлени къыстагъан этгенликге …

Жай кезиуде адамла, кеслерин къан ичиучю ургъуйладан къоруулай, тюрлю-тюрлю дарманланы хайырланадыла, ол затладан кеслерини саулукъларына хата жетгенин а хазна билмейдиле. Алимлерибизни бир къаууму аны бла байламлы тинтиулени бардыргъандыла эм быллай оюмгъа келгендиле: ургъуйлагъа къажау кюрешде хайырланылгъан дарманланы кёп къалмай барысында да химия бла байламы этилген затла  бардыла, ол а адамны нерваларына да заран тюшюреди.

Алимле алгъын суннганларыча, ургъуйла ол химия бла байламлы затланы   ийислерин жаратмагъанлары ючюн къачадыла андан. Энди тохташдырылгъанына кере уа, ургъуйланы ёлтюрюр неда юйден къачырыр ючюн, жюрютюлген дарманланы кёп къалмай барысы да адамланы саулукъларына да хаталыладыла. Ол себепден а алимле  былай этсегиз табыракъ боллукъду деп ангылатадыла: къаныгъызны ичиучю гитче затчыкъгъа къажау дарманланы хайырланмай туралмай эсегиз, кесигизни саулугъугъузгъа бек сакъ болугъуз, ол сагъынылгъан дарманланы бек аз жюрютюгюз.

Тенгизден алыннган ашарыкъла хайырлыдыла

Россейли алимле быллай оюмгъа келгендиле: омега-3 жаулары болгъан, кислоталары кёп болгъан тенгизден алыннган ашарыкъланы  тийишлиси тенгли бир ашамагъан сабий табаргъа хазырланнган тиширыулада нервала бла байламлы ауруула кёбюрек чыгъарыкъдыла деген къоркъуу барды. Ол ауруу анагъа, сабийине да хата келтиреди, ол себепден а сабий табаргъа хазырланнган тиширыула тенгизден алыннган ашарыкъланы ашай-ашай турургъа борчлудула.

Андан сора да, чабакъда болгъан йод эм D витамин, дейдиле экспертле, ана болургъа хазырлана тургъан тиширыуланы саулукъларын игилендириуге бек иги себеплик этерикдиле. Алайды да, сабийни табарыкъ тиширыулагъа кеслерини хант тахталарына тенгизден алыннган продуктланы борчлу халда къошаргъа керек болгъанларын алимле бек къаты эсгертедиле.

Татлы ашарыкъладан бла суусапладан эсе бир алма игиди  

Кёп адамла бал туз инсанны эсин игилендирген сунадыла, алай россейли алимле уа ол оюм терс болгъанына шагъатлыкъ этедиле. Аланы бир къаууму былай айтадыла: татлы затны кёп ашау адамны терен сагъыш этген кезиуде эсини ишин осал жанына тюрлендиреди, ол адам эсинде эрттеден бери тутхан затны окъуна унутуп къояды.

Андан сора да, специалистле быллай оюмларын айтадыла: татлы затны асыры кёп хайырланыу адамны чархында бал тузну кёбейтирге эм семиртирге боллугъун билдиредиле.   Андан сора да инсанны жюрек-къан тамырларыны ишин бузаргъа да боллукъду. Тинтиучюле айтханнга кере, адамны чархына керекли витаминлени алыр ючюн, бир кюнню ичинде жаланда бир алманы ашаса да, тамамды.

 Кофени  хатасы бармыды

Тёреде болуучусуча, адамла кофени санлагъа женгиллик берген, кёлюнгю кётюрген продуктха эмда жукъугъа батыу бла  къажау кюрешде бек иги дарманнга санайдыла. Болса да алимлени бир къауумлары айтханларыча, адамланы асламысы кофени тап иче билмейдиле. Тинтиучюлени акъылларына кёре уа, аз-аздан бир кюннге кёп кере ичилген кофе адамгъа, эрттенликде бир жолгъа ичилген уллу кружкадан эсе, уллу тирилик эм кюч-къарыу береди.

Бир-бирледе уа кофе адамны халын арталлыда башха тюрлюге - осалгъа айландырады. Эрттенликден башлап кофени бир ненча кружкасын ичген адам андан сюйгенича хайыр, къыймат алалмайды, нек дегенде аны чархында кофеин азайгъандан сора, ол, мыккыл болуп, жукъусурап къалады.

Билдириуле ара газетледен алынып басмаланадыла