«Адамланы солууларын къурауну энчи эсепде тутаргъа тийишлиди»

Биз география обществону члени Мокъаланы Тенгиз бла туризмни юсюнден ушакъ этгенбиз.

- Тенгиз, сени эм сейир проектлерингден бири дорбунланы тинтиу бла  байламлыды. Ол ишни андан ары бардырыргъа деймисе?

- Шимал Кавказда спелеологияны айнытыу бла байламлы уллу проектни хазырлай турабыз. Аны ал кезиуледе Къабарты-Малкъар къырал университетни мурдорунда бардырлыкъбыз. СКФО-да дорбунланы тинтиуде биз бусагъатда башха регионладан алдабыз, сынамыбыз да барды.

Россейни спелеологларыны союзуну башчысы, дунияны рекордун салгъан Геннадий Самохин бери кёп кере келгенди. Ол, мында спелеология илмугъа кёп сейир зат болгъанын кёрюп, быллай магъаналы проектни жарышдырыргъа кереклисин кеси айтхан эди. Анда дорбунланы тинтиуге сейирлери болгъан адамланы теория, практика жаны бла да юйретирикбиз, школну бошагъанлагъа документле да берликбиз.

- Спелеология эм внедорожникледе экспедицияларынгы юсюнден материалларынгы газетибизде дайым чыгъаргъанлай турабыз. Алай кесинг къайда болгъаныгъызны, алда къаллай борчла салгъаныгъызны юсюнден айтсанг эди.

- Внедорожникледе тыш жерледен да кёп адамла къатышып, бийик таулада, ауушлада болгъанбыз. Спелеология ишибизни уа Сары талада бардыргъанбыз. Анда уллу онглары бла юйретиу полигон – 1-4 категория къыйынлыгъы болгъан дорбунла бардыла. Сора, бу жер алыкъа иги тинтилмегенин да чертирчады, алыкъа илмугъа ачыкъ болмагъан дорбунла бек кёпдюле.

- Туризмни юсюнден айтханда, республикагъа келгенлени асламысы Минги тауну, Чегем чучхурланы, Чирик кёллени кёрюрге излейдиле. Алай, аладан сора да, тамашалыкъ, ариу жерлерибиз кёпдюле да!

- Къабарты-Малкъар а къыралны югунда туризм онглары эм кёп болгъан регионладан бириди. Мында тенгизден къалгъан битеу башха солуу жерле бардыла: экскурсиялагъа элтирча, саулукъ кючлерча, альпинизм эм лыжала бла кюреширча ариу жерлерибиз кёпдюле.

Былайда ахыр юч жылда республикагъа келген туристлени саны кёп кереге кёбейгенин белгилерчады. Солуу кюнледе курортларыбызгъа барсагъыз, аны алайлыгъына тюшюнюрюксюз. Бери келип бу табийгъатыбызны кёргенле сиз жомакълы жерде жашагъаныгъызны ангыламайсыз, демей къоймайдыла. Ара шахарыбыздан, Уралдан, Узакъ Востокдан, башха узакъ жерледен къонакъла да сейирге къаладыла.

- Сакъатла солуялырча уа онгла бармыдыла?

- Теория жаны бла ала саулукъларын кючлерча, психология жаны бла эс жыярча, кёллери кётюрюлюрча аллай онгла бардыла, алай жашауда чекленнген онглары болгъанлагъа бизде солугъан къыйынды.

Сабий-жаш тёлю спорт-адаптив школ бла байламлыкъ жюрютеме. Ала бла бирге мени командам чекленнген онглары болгъан сабийлеге зауукълу эришиуле, байрамла къурайбыз. Ауругъанла бла ишлей, башха сабийле адамлагъа сюймекликге, болушургъа юйренедиле, кеслеринден къарыусузланы алларында жууаплылыкъларын сезедиле. 

- Сен сабийле бла да кёп ишни бардыраса. Аны юсюнден толуракъ билдирсенг эди.

- Аланы юйретгенли 6 жыл болады, дерслени Сабийлени эм жаш тёлюню чыгъармачылыкъ дворецинде бла «Эрудит» чыгъармачылыкъ арада бардырама. Эки командам барды: тау туризмден бла Орус география обществону «Альтаир» деген жаш тёлю клубу. Ала бла жолоучулукълагъа чыкъгъанбыз, снаряжение бла ишлегенбиз, парапланлада учханбыз, къоркъуусузлукъну эм къыйын болумлада жашауну школларын ётгенбиз – алай бла озгъан окъуу жылыбыз бек сейир болгъанды. 

- Тенгиз, сен жамауат организация къураргъа муратынг барды. Ушагъыбызны ахырында анда не бла кюреширигигизни, къаллай борчланы толтурлугъугъузну айтсанг эди.

- Хау, аллай умутубуз барды. Организациябызда сабий-жаш тёлю туризмни айнытыу, адамланы саулукъ жашау бардырыргъа кёллендириу, турист эм спелеология маршрутланы къурау дегенча ишлени тамамларыкъбыз. Алагъа ушаш проектлени биз кёп жылланы толтурабыз, анда уа бу ишле бла кюрешген адамланы бирикдирликбиз. Организацияда бу жумушланы бютюн кенг бардырыргъа онг чыгъарыкъды. Андан тышында, экскурсияла, асламлы информация органланы келечилерине, блогерлеге, интернатладан сабийлеге информация турла да къурарыкъбыз.