Агъач кюбюрчекледе нени букъдургъандыла?

Бусагъатда кёп жаш адамла  агъачдан этилген кюбюрчюкде не болгъанын билмейдиле – анда уа тигиучю машина сакъланып турады. Аланы аллай орунлада Подольскдеги механика завод сатханды, бир элли жыл мыдан алгъа уа ала юйюрлени асламысында хайырланылгъандыла.

Аммаладан къалгъан эски тигиучю машиналагъа бир къарагъыз – аланы жанлары къаллай ариу алтын тюрсюнлю суратла бла жасалыпдыла, темир кесеклеринде белгиле да эсинги иги кесекге бийлейдиле. Бусагъатдагъыла алай тюйюлдюле, адам сейир этип къарарча жасалмайдыла, жангыз да тигиуге жарайдыла. Алай эсе уа, соруу чыгъады – эрттегилени алай ариу этип, аны ючюн заман, темир, алтын бояула да къоратып нек кюрешгендиле да?!

Анга жууап излей, тарыхха теренирек кирсенг, Подольскде тигиучю машинала революциягъа дери чыгъарылып башлагъанларын, кеслери да белгили «Зингер» фабрикада этилгенлеге ушатылып  жарашдырылгъанларын билесе. Ол кезиуде уа модерн стиль жайылып эди, аны ючюн а турмушда керекли не бош затланы да не къадар ариу жасаргъа кюрешгендиле. «Зингер» компания уа 1851 жылда ишлеп башлагъанды, аны продукциясы битеу дунияда, ол санда Россейде да белгили эди.

Алай 20-чы ёмюрню аллында тенгизни бирси жагъасындан келтирген багъаракъ болгъанды, сора машиналаны учузуракъ этген фирмала да чыгъа тебирегендиле. Ол хыйсапдан «Зингер» Подмосковьяда бёлюмюн ачханды, аны ючюн Подольскде жерни сатып алгъанды. Ол кезиуде Подольск 5 минг адам жашагъан гитче эл эди, алай бла жангы заводну ишлеу уллу къоранчла келтирлик тюйюл эди. Тюз жаны бла уа темир жол баргъаны къурулушну бютюн тынч этгенди. Жангыз да он жылны ичинде «Зингерни» жангы заводу Европада эм уллуладан бири болгъанды. Биринчи дуния урушну аллында фабрика 600 минг тигиучю машина чыгъаргъанды. Россейде аны 3 минг тюкени болгъанды, продукцияны алыучулагъа почта бла окъуна жибергендиле. Орус «Зингерни» машиналары тыш къыраллада да бек изленнгендиле, ала Европалы къыраллада, Къытайда, Японияда, Персияда да терк сатылгъандыла. 1914 жылгъа Россей жыл сайын аланы сатыудан 63,5 миллион сом файда тюшюргенди, бу кёрюмдю бла ол жангыз да АБШ-дан артха къалып, экинчи болгъанды.

Санкт-Петербургда компанияны ариу офисин да ишлегендиле, бусагъатда да ол Невский проспектни жасап турады. Мекямы ариу болгъанындан тышында, техника жангычылыкълары бла шахарчыланы сейир этдиргенди – ХХ ёмюрню аллында аны лифтлери болгъандыла, башын а къардан автоматика тазалагъанды.

Уруш заводха уллу заран келтирмегенди, 1923 жылда ол ишин жангыдан бардыргъанды, жангыз да машинала энди «Госшвеймашина» эм «ПМЗ» (Подольскде механика завод) деген ат бла чыгъарылгъандыла. «Зингер» машиналаны конструкциялары аллай бирге тынгылы болгъанды – талай онжыллыкъны ичинде ол арталлыда тюрлендирилмей тургъанды. Ол угъай, жасалгъанлары да алгъыннгылай къалгъанды, накъышлары уа завод чыгъаргъан машиналаны энчиликлерине саналгъандыла.

«Зингер» машиналаны тёгереклеринде кёп таурух да къуралгъанды. Аладан бирине кёре, 1998 жылда компания серия номерлери «1» тарихден башланнган машиналарын излейди, аллайлары болгъанлагъа 30 минден – 1 миллион долларгъа дери берликди, дей эдиле. Анга ийнанып, антикварла аяусуздан «1» тарихли машиналаны излеп башлагъан эдиле. Аны керти болгъанын бла къалгъанын шёндю хазна адам айталмаз, алай ким биледи, уллу ахча саугъаны алгъан инсан да болур… Артда Росседе этилген зингерледе багъалы палладий темир болгъанды, дегендиле. Кёп болмай а эрттегили машиналаны ийнелеринде табийгъатда бек аз тюбеген къызыл ртуть барды, деген хапар да чыкъгъанды. Компания бу билдируле тюзмюдюле, терсмидиле – зат айтмайды, ол а эрттегили зингерлеге сейирни бютюн ёсдюреди.