Акъ жилян

Хапар

Кёчгюнчюлюкню заманында Алма-Атагъа тюшген эдим. ГЭС-ни къурулушунда ишлейме. Юй бийчем, къагъанакъ сабий да барды, бараклада бир отоучукъда турабыз. Кюндюз ала юйде къаладыла, мен а ишге барама. Узун илипин барды. Аны бла томуроуланы жиберебиз. Тюбюнде тутуп, суудан чыгъарып, бычхыгъа ётдюредиле. Анда жарадыла эм къурулушда хайырланадыла.

Планны толтурур ючюн, кечге дери ишлерге тюше эди. Асыры арыгъандан, бутларымы сюйреп, юйге кючден жетеме.

Бир кюн, жаз башында, элден къарындашым Даниял келеди. Ишиме, жашауума да къарайды да: «Бу ишни къой. Мында къуруп къаллыкъса. Мени бла кел. Уллу ферма барды. Анда жубана турсанг, быллай бир къыйналмазса», - деп, биргесине кеси жашагъан элге элтеди. Колхозну председателине да тюбейбиз. Балхашлы къазахлыладан эди. Акъ шинли, уллу адам. Ишчи миллет болгъаныбызны билип, бизге иги кёзден къарайды. Мени бла шагъырей болгъандан сора, завферманы чакъыртып, муну ишге сал, деп буюрады.

Барабыз. Уллу, кенг ёзенде баула. Аланы ичинде ёкюрген малланы тауушлары узакъгъа эшитиледи. Къош тамата: «Къарындашынгда жашай тур, иш болгъанлай билдирирме», - дейди.

Анда ишлегенлеге деп юйле бере эдиле да, къарындашымы отоуунда турабыз. Бир кюн, асхут заманда, ачы къычырыкъла эшитилдиле. Отоудан чартлап чыгъама. Адамла арбазда жыйылып, ой-бай дей, хахай эте, арлакъда уа, гебен башында бир къазахлы киши, боюнунда сынжыры бла бир уллу бугъа да биченнге кесин ышып, аудурургъа кюрешеди. Къутургъан малны бир жанына къыстап, ол кишини къутхарыргъа адам базынмайды.

Завферма да аты бла келеди, къолунда да узун къамичиси. Энди бу уа бир амал этер десенг, бирсилеге къошулуп, хахай этип тебирейди. Тёзалмайма да, аны атдан тюшюреме да, къамичисин да алып, атына минип, малны иги тюеме. Тау кибик бугъа тюйюлгенден сора, арлакъда жерге бегитилип тургъан темир быргъыгъа барып, сюелип къалады. Атдан тюшюп, сынжырны анга байлайма.

Алай этгеними жаратып, ол манга тамбладан башлап, къумалы бугъаланы къолгъа ал, дейди. Малла жарым жюзден артыкъ боладыла. Къауум кюнден а тамата чакъырады да, арлакъда адам да жашамагъан чалман юйчюк барды да, аны жарашдыр да, кюз артына дери анда жашай тур, дейди.

Алаша чалман юйчюк. Эки отоуу барды. Ичин акълап, ары кёчеме. Бир жол, ауузлана тургъаныбызлай, эшик къагъылады. Тышына чыкъсам, ол бугъа къуугъан киши. Юйге чакъырама. Хапарын башлайды.

- Бу юйню жилян иеси барды. Неда болсун, аны урмагъыз, ёлтюрмегиз. Къысхасы – хатагъызны тийдирмегиз. Алай болса, андан сизге заран жетмез. Юйню мюйюшюнде тешикчик барды. Сай табакъчыкъ бла алайгъа сют салып къоюгъуз, - деп кетеди.

Юйден чыкъгъандан сора да, бир кере уллу кёллю болма, мен айтханны эсингде тут, деп къайтарады. Къазахлы юйню кесине алыргъа умут этип, андан айтханды деп, эсге алмай къояма. Табакъ бла сютню да тешикни аллына салдыртама. Кесим а эрттенликге дери кёз къысмай чыгъар акъыл этеме. Сабий бешикде эди да, бютюнда анга сакъма. Азмы-кёпмю турдум, танг аласына жукъладым да къалдым. Ишге барыр заманыма элгенип уянама.

Жилян да кёрмейме. Сабий тынч жукълап. Кёзюм табакъгъа илинди - сют ичилип. Аны кёргенден сора жюрегим шош-ырахат да болду. Юй бийчеге да табакъны кёргюзтеме да: «Муну тауусхан не зат эсе да, бизге заранлы болмаз. Алай сен а ингир сайын былайгъа табакъ бла сют салыргъа унутма», - дейме.

Бир жол юй бийче, къарындашымы къатыны да базаргъа сатыу-алыу этерге тебирейдиле. Даниял менден эсе бошуракъ эди да, сабийге къарай тур деп, анга тилейдиле. Къагъанакъны ашатып, тойдуруп, бешикге бёлеп, жукълатып кетедиле. Даниял ишин бошап, сабийге къараргъа барады. Айтханымча, юйюбюз фермадан узакъ тюйюлдю. Кёп бар эсе, арада жюз атлам болур.

Ары жетер-жетмез, эти-бети кетип, сабийни бешиги бла кётюрюп, чабып манга келеди. Аны кёргенде, тёгерекде ишлей тургъанла: «Не болду, Даниял?» - деп, аллына барып сорабыз. «Жилян, акъ жилян бешикни аякъ жанында чулгъанып тура эди», - деди ол. «Урдунгму, ёлтюрдюнгмю», - деп сордукъ. «Угъай, мени кёргенлей, сюркелип, тешигине кирип кетди», - дейди.

Сора мен къазахлы келип кетгенли бери тешик аллына табакъ бла сют салып турабыз. Сют ичиледи, жилянны кесин а кёрмегенбиз, дедим. Аны эшитгенде, Даниял, алай этерик тюйюл эдигиз, жаубауурла бла сыйлап турлукъ эдигиз деп, бютюнда бек урушду.

Андан сора къарындашым жилянны ёлтюрюр акъылгъа кирди. «Къой, аны бизге зараны жетмейди», - деп кюрешдик. «Алай жиляннга ким ышанады», - деп, айтханыбызны этерге унамайды.

Бир жол, сабийни да алып, юйдегим, мен да жууукъларыбызгъа тойгъа кетебиз. Аны билип, къарындашым, бизге келип, жилянны ёлтюреме деп, аны марап болады. Къолунда балтасы, тапчаннга таянып, тешикге къарап болады. Азмы-кёпмю турду, бир арада жукълады да къалды. Уянса – балтасы да къолундан тюшюп, аякъ жанында уа акъ жилян чулгъанып, башчыгъын да ёрге кётюрюп, анга къарап тура эди.

Абызырагъан да болур эди Даниял, алай санын-чархын тепдирмей, ол затха къарагъанлай къалды. Аны уяннганын билгенден сора, жилян сюркелип, тешигине кирип кетди. Биз келгенде хапарны да айтды. Сора бу, кертиси бла да, заранлы тюйюлдю, анга хатагъызны тийдирмегиз, деди.

Алай бла ол юйде кюзге дери турдукъ. Ингир сайын тешигини аллына сют салып. Сабийни бешикде жукълатып кесин да къоя эдик. Кече жукъубузну да бёлмедик. Жукъу арасында иничке сызгъыргъан тауушчугъун эшите тургъанма. Жиляннга зараныбызны да жетдирмедик, андан хата да кёрмедик. Жаланда бир жарсыу – аны хапары чыкъгъандан сора, бизге къонакъгъа келирге сюйгенле аз болгъан эдиле. Къарындашым окъуна, жумуш бла келсе, тышындан сёлешип къоя эди.

Кесим да кёре тургъанма акъ жилянны бешик юсюнде. Тёгерек чулгъанып, сабийни къалаууруча тургъанын. Мен а арбаздан окъуна, аякъларымы къагъып, таууш этдирип юйге кирир эдим. Сора мени кёрсе, сабий тынч-ырахатды, энди къайгъысын кесинг эт дегенча, тешигине ташайыр эди.

Кюзге Даниял, мен да элде экибизге да бир юй алып, ары кёчебиз. Экибиз да ишге андан жюрюп турдукъ. Биз къоюп кетген юйде адам жашамай эди. Болсада арада, къушлукъ заманда барып, табакъгъа сют къуюп тургъанма.

Андан бери кёп жыл озгъанды. Башым, мыйыкъларым да акъ бояу алгъандыла. Бешикдеги жаш да ёсюп, юйдегили болгъанды. Аны да барды къагъанакъ сабийи. Бешигин тебиретсем неда былай бир иничке сызгъыргъан таууш эшитсем, акъ жилян эсиме тюшеди.