«Тилибизде тийишлисича сёлешсек, ол айнырыкъды деп сунама»

Яникойчу Улбашланы Зульфия КъМКъУ-ну орус тил эмда битеулю тил билим кафедрасында студентлеге сёлешиуню культурасындан бла орус тилден дерсле береди. Он жылны ичинде тыш къыралладан бизни республикагъа келип окъугъан  жаш адамланы орусчагъа юйретип тургъанды.

Филология илмуланы кандидатыды. «Концептуализация трудовой деятельности человека в разных лингвокультурах» деген уллу монографияны, иги кесек илму статьяны, аланы алтысы уа ВАК-ны тизмесине кирген журналлада басмаланнгандыла, авторуду.

- Испан тилни сайлагъанынг не бла байламлы болгъанды?

- Аспирантурада окъугъан кезиуюмде, Россейден тышында да, бирси тыш къыраллагъа халкъла аралы илму симпозиумлагъа, жыйылыулагъа кёп къатышханма. 2010 жылда уа илму башчым Зинаида Габуния бла Испаниягъа конференциягъа баргъан эдик. Ол анда Гренада шахарларында къырал университетни славян тилле факультетини башламчылыгъы бла бардырылгъанды. Кеси да орус тилге жораланнган эди да, ары хазырлагъан докладымда малкъарча, орусча да нарт сёзлени юслеринден билдириу хазырлагъанма.

Анда биз жыйырма кюнню ичинде тургъанбыз. Жангы культура, халкъны адет-тёреси, тиллеринде къалай сёлешгенлери – ала барысы да манга сейир кёрюнюп, жаратханма. Аны себепли уа аны теренирек билирге да сюйгенме. Артда Нальчикде  курслагъа жюрюп, испан  тилде сёлешиуню биринчи даражасына юйреннгенме. Аны бла  байламлы Пятигорскда окъургъа уа собеседованияны хайыры бла киргенме. Испан тил манга къыйын кёрюнмейди, аны себепли юйреннген да терк этгенме.

Дерследен тышында да, кесим фильмлеге къарап, назмуланы, сабийлеге жомакъланы окъуп тургъанма. Дагъыда, кесиме сейир кёрюнюп, аланы айтыуларын, нарт сёзлерин орусчагъа кёчюрюп кюрешгенме. Ол а, тилге юйреннгенимден сора да, бу халкъны жашау турмушуна тюшюнюрге, адет-тёрелерин, тарыхларын билирге себеплик этгенди. Андан тышында да, кандидат диссертациямы жазгъанымда, бу материал манга иги да болушлукъ болгъанды. Сёз ючюн, «иш» деген ангыламгъа къайсы культура къаллай магъана бергени окъуна сейир эди.

Андан сора да, бюгюнлюкде университетде Испан тилни эмда культураны илму-окъуу арасына башчылыкъ этеме. Анда курслада бу тилге юйренирге сюйгенлени окъутама. Адабият ингирле да къураучубуз.

- Жамауат асламысында филологияны жашауда тил билим бла байламлы этип къояды. Къалайды аны юсюнден оюмунг?

- Филология – ол жаланда тил тюйюлдю. Бу илму, андан сора да, кесине тарыхны, адет-тёрелени, кёлден чыгъармачылыкъны, адабиятны, дагъыда кёп башха ызланы сыйындырады эмда байлайды. Бек башы уа,  бу биз сагъыннган ызла тилде барысы да сакъланып тургъанларындады.

Биз, сёз ючюн, бюгюнлюкде харкюнлюк сёлешген кезиуюбюзде айтхан сёзлерибизни магъаналарына эс буруп турмагъанлыкъгъа, иги эслесек, ала халкъыбызны ачыкълайдыла. Юлгюге «тейри», «алан» деген сёзлени окъуна алайыкъ.

Нарт сёзлени юслеринден айтсагъ а, къайсы халкъны да ала сейирлик тин хазнасыдыла. Аланы себепликлери бла миллетни тарыхын, адетин, жашау турмушун да билирге болады. Аны себепли уа тил кесинде аны жюрютген халкъны кёп тёлюлерини сынамларын сакълайды деп айтыргъа боллукъбуз.

Уллу алимле филология жаланда илмуну угъай, саулай да адам улуну культурасыны мурдоруду, дейдиле. Аны алайлыгъын а жашауубуз кеси ачыкълап турады.

Бюгюнлюкде филологияны проблемалары бютюн магъаналыдыла. Ол а шёндюгюлю дуния глобализациягъа итиннгени бла байламлыды. Адам санлары аз болгъан халкъланы тиллери жокъ бола, таркъая барадыла, ол бек уллу жарсыуду, нек дегенде тил бла бирге халкъны культурасы, тарыхы да тас болады. Аны кесилиги, бирсиледен энчилиги да алай. Кёп да бармай а, халкъ кеси да жокъ болуп къалады. Аны айтмасакъ да, ол белгилиди – тили болмагъан миллет, жарсыугъа, этносча сакъланмайды.

- Филологияны айныуун а неде кёресе?

- Аны айнытхан жаланда илму тинтиуле, излемле тюйюлдюле. Халкъла барысы да кеслерини тиллеринде тийишлисича сёлешселе, аланы жюрютселе, ол айнырыкъды,  деп сунама.

Билемисиз, биз кёбюсюнде адам санлары аз болгъан халкъланы тиллери тас боладыла деп суннганлыкъгъа, ол алай болуп  да бармайды. Асламысында  жарсыу аны тёлюледен-тёлюлеге болургъа кереклисича даражада кёчмегениндеди, кёп ангыламны да сакъланмай, унутула, жокъ бола баргъанындады. Аны ючюн айтылады тил кесинде миллетни тарыхындан башлап, жашау турмушуна дери кёп затны сыйындырады деп да.

Бизни тилибизни седирей, таркъая баргъаны да жарсытады. Шахардамы сёлеше болмазла сабийле тауча деп, эслеп турсанг а, элде да ёсюп келгенчиклени орусча тилленип баргъанларын кёресе. Аны сылтауу уа неде болгъанын билмейме. Баям, ол бизни барыбыздан да къалады. Эм алгъа юйюбюзде сёлеширге керекбиз сабийле бла ана тилибизде, ансы жаланда садикге бла школгъа ышанып къояргъа угъай.

- Биз билгенликден, сен насыплы анаса. Кесинг а сабийчиклеринги къалай ёсдюресе?

- Кертисин айтсам, тауча андан да иги билселе сюерик эдим. Эслегениме кёре, экисинде да тил билимге хунерлери барды. Экиси да алыкъа садикге жюрюгенликге, ингилиз тилде иги санайдыла, тюрсюнлени да биледиле. Алия уа ушакъ окъуна этерге сюйюучюдю.

Элге барыргъа, бахчаны кёрюрге бек сюедиле. Аны хайыры бла уа, мен анда алагъа хар нени кёргюзтюп, аланы атларын да тауча айтсам, билирге итинедиле, аны ючюн къууаннган да этеме. Сора сабийле сюйюп, сейир этип къарарча малкъар тилде  жомакъларыбыз кёп болсала сюерик эдим. Нек дегенде сабийни гитчелей кёргени, эшитгени эсинде бек къалады.

Бош заманым алай кёп болмаса да, аны кесиме жоралайма десем, китап окъуйма, алайсыз а, къайсы анача, сабийлени къууандырыргъа  излей, алагъа ариу, тюрсюнлю халыладан кийимчикле эшеме. Къолум бла, жюрек жылыуум бла этген затларым эслеринде къалырла, ол къылыгъымы бютюн багъаларла деген акъылдама.