Болгъаныбызны сакълаялмайбыз, тас этсег а - жиляйбыз

Бу хапарны манга Саматны тенги айтханды.Къууанып неда кёл кенгдирип угъай,жарсып.Самат бла Раузат бирге жыйырма жылдан артыкъ жашайдыла. Сора орталарына къара жин кирди, бир бирден айырылдыла. Энди уа, элли жылы жетген эсе да, гинжича, ариу Раузат  эки кёзю бла тенг жиляйды, жилямукълары бурчакъ-бурчакъ тёгюледиле.Уялгъан эте болур ансы, сабийча къычырыкъ этип жиляп, жюрегин чёкдюрюрге да угъай дерик болмаз эди. Къалай болуп къалды да алай? Аллай бир заманны бирге жашай келип, бек сейирлик жаш жылларын да бирге ётдюрюп, къызлары Людмила да, жашлары Радик да акъылбалыкъ болуп, аланы юйлю- юйдегили этип, туудукъларына кьууанып турур заманлары жетгенде, юйню чачарча сылтау а бармы эди?

Жашны, къызны да жюрек ауруулу этип, кеслери-кеслерине да къыйынлыкъ сынатып.

“Бизге энди алай кёп зат керек тюйюлдю. Сабийлени аягъы юслерине салып, ала­ны ачыуларын кёрмей жашай барсакъ”, - деген таулу юйюрлени, атаны бла ананы хар кюн сайын да кёребиз. Баям, ол болур жашауну магъанасы, къыйматы да. “Барын да ке- черге, тёзерге, тюзетирге боллукъду, жаланда тиширыу кесин тапсыз жюрютюп, аман ат айтдыргъанын болмаса”, - дегенди акъылман таулу къарт. Саматны бла Раузатны араларында аллай зат болмагъанды. Экиси да элде жашагъандыла, эл школда окъугъандыла. Раузат медицина билим алып, бюгюн-бюгече да медсестра болуп ишлеп турады. Самат да къолдан устады. Юйде жюрютюлген техника болуп, ол билмеген зат жокъду. Телевизорланы къаллай тюрлюлерин да кёзлерин жумуп окъуна чачып, жыяргъа къолундан келликди. Ол жаны бла бийик класслы устады.

Бирге болмай жашаяллыкъ тюйюлбюз деп, бир бирни сюйюп къошулгьан жанланы арасында бир бирни кёрюп болмаулукъ артда къайдан чыгъады? Бири, къуруда мен айтхан болуп турургъа керекди деп, экинчисини башына минип, аякъ тюбюне малтаргъа кюрешгенден, бир бирге тёзе, кече билмегенден. «Сен сен эсенг, мен а менме», - деп, бир бирге ал бермей, къажау сюелгенден. Бу ишни юсюнде уа битеу терсликни Раузатха саладыла жууукъла, тенгле да. « Аякъ тюбюне малтаргъа. Сындырыргъа, ууатыргъа сюйгени эрин – сабийлерини атасын. Келдингми, кетдингми деп, ишден келсе, ишге барса да , тиширыуча, эс бурмагъанды эрине, аны юсюне-башына къарамагъанды, заманында быстырын жуууп бермегенди”. Алайды аланы айтханлары энди.

Самат да тиширыууну бу халин кёре, алгъынча, битеу ишлеген сомун, шайын да аны къолуна тутдургъанны къойгъанды. Ол а аланы бирге жууукълашдыргъан угъай, экисини орталарында оюлгъан жер кенгден-кенг бола барырча этгенди. Бир бирге эриш болуу а аланы бир бирге эриши кёрюнюрча этгенди. Ортада сюймеклик, ариулукъ да кете башлагъандыла.

Бармы эди онглары Самат­ны да, Раузатны да айырылмай, жашауларыны къалгьан кесегин бирге ётдюрюрге, бир жолну барыргъа, аталарын, аналарын да бирча кемсиз сюйген ариу Людмила бла сабыр, эсли жаш Радик да, ала­ны биринден да ёнгелемей, биргелерине болургъа?

Хар затлары да энди къураллыкъ жаш юйюр, элде Са­матны ата-анасы бла бирге туруп, шахаргъа жюрюп, иш­леп башлагъанды. Артда, элден Нальчикге жюрюген къыйын кёрюнюп, шахарда хаух  фатарда тохташхандыла. Сюймеклик хорлагъан жаш жюрекледе ахча жетишмейди, сеники, меники деген болмагъанды.Хар затны да кеси къоллары , кеси къыйынлары бла этерге кюрешгендиле. Шахарны тап жеринде артыкъ уллу болмагъан юй сатып алгъандыла. Къыз да , жаш да туууп, ол тарлыкъ эте башлагъанда, къоншуларындан жер сатып алып, юйге къошхандыла. Китаплагъа, омакъ адырлагъа дери да, кёп харакет-хапчук жыйгъандыла. Тийреде юйюне бек алгъа те­лефон салдыргъанладан бири да Самат болгъанды. Жылла уа, бир бирлерин къууа, терк оздула. Къыз да, жаш да жетдиле. Экиси да, университетге кирип, заочно окъуйдула. Заманнга, шёндюгю жашаугъа кеслерин жарашдырып, ишлеген да этедиле. Алайсыз къыйынды больницада медсестра болуп иш­леген, жангыз аналарыны ахчасына жашагъан.

Кюн сайын ахча тюшюп тургъан жерде ишлеген аталары уа болушмаймыды да сабий- лерине? Угъай. Энди аны жангы юйюрю барды. Самат бу жол атасыны эгечинден ту- угъан Лиданы тенг къызы Зайнафны алгъанды. Алагъа сабий да туугъанды. Сатып алып, жангы фатарда жашайдыла. Лиданы анасы Фаризат эрттеден кюрешгенди къарындашындан туугъан жашны Раузатдан айырыргъа. Сейир тюйюл эди ол да. Таулу жашха барып, андан сабий табып айырылгъандан сора, аны да анасына атып, кеси уа Вася деген биреуге тагъылып, къайда эсе да Россейде айлана кетип, дагъыда артха

къайтханлы бери да сюймейди. Раузат, угъай асыры тынч айтылады алай, кёрюп да болмайды Лиданы.Ансы да къызы да аны ючюн дерт жетдиргендиле Раузатха. Тюз, терс эсе да юйю, жашауу да бузулгъан тиширыуну акъылына келген алайды.

Алай юйюрню жашауу бузулгъанында,экилерини да жууукълары, танышлары, бегирек Саматны жанындан, Раузатны терслейдиле. Анга да сейир этерча тюйюлдю. Бек алгъа айырылыргъа сюдге тиширыу заявление бергенди.

“Башха юйюр къарангы, къалын агъачды”, - деп бошдан айтылмайды орус халкъда. Къыйынды тюзюн билген тиширыу алай нек этгенин.

- Жыйырма жылны бирге жыйгъан ырысхыбызны, юй ишлерге салгъан къыйынымы барын да къоюп, къайры кетерикме?, - дегенди Самат, сюдде аланы ишлерине къарагъанларында, Раузатны юйден чыгъып кетсин, башыма бош этип, деген излемине. Тиширыугъа эришип кюрешмегенди. Юйде Болгъан ырысхыдан да юлюшюмю алайым деп. Юс быстырларын бла башын алып, чыгъып кетгенди юйден, кеси къыйынына алгъан машинасына олтуруп. Жарашдырыргъа да кюрешгендиле шуёхлары, Саматны биргесине ишлеген тенглери Раузатны бла аны. Ортада жюрек къыйынлыкъларын унутдурур ючюн, экисин да шахардан тышына чыгъарып, ойнагъан-кюлген да этгендиле, алай тиширыуну жюреги жумушамагъанды.

Людмиланы бла Радикни аталарына даулары жокъду, алай эте эди, былай эте эди неда, кесин тапсыз жюрютюп ,бир тюрлю къыйынлыкъ сынатханды деп.

Энди нек жиляйды да тиширыу, ала айырылгъанлы ортада юч-тёрт жыл озгъандан сора? Эрин артха къайтарыр ючюнмю огъесе башха къыйынлыгъымы барды? Аллай бир заманны ичинде не Самат кеси неда аны анасы Гюлез, эгечлери Маржандан, Зульфиядан бла

 Фердауусдан, къарындашлары Нурийден бла Аминден жангыз бири да сабийле къалай тура болурла деп, не Людмиланы неда Радикни кёре келмегендиле, бирини да аягъы босагъадан басмагъаны ючюнмю жиляй болур? Неда  юйюрню сакълаялмагъаны ючюн кесинми терслей болур! Алай эсе уа, “Къолубузда болгъанны сакълаялмайбыз, тас этсенг а - жиляйбыз" деп, андан айтылгъан болур халкъ сёз.