Ол хар заманда да эсибиздеди

Адам кеси сайлайды кесине шуёхну. Аны уа заман къояды анга. Жашау жолунгу саркъыуунда керти тенгинг таймай аман-иги кюнюнгде да жанынгда табылыр. Жалгъанлары уа – ауаналача кезиуден-кезиуге бугъа турурла. 

Хасанны таныгъан а, аны бла шуёхлукъ жюрютген а кесин керти насыплыгъа санагъанды. Мен къашхатаучу жаш, алгъаракълада дуниясын алышхан, Улбашланы Хусейни жашы  Хасанны юсюнден айтама. Ол 1953 жылда Къыргъызстанны  Ош областыны Ивановка элинде туугъанды. Орта школну 1971 жылда  Къашхатауда бошагъанды. Ол жыл окъуна Къабарты-Малкъар къырал университетни  эл мюлк факультетини «Зоотехния» бёлюмюне окъургъа киреди. Беш жылдан аны айырмалы бошап, Огъары Жематалада «Сукан - Суу» колхозгъа зоотехник болуп ишге тохтайды.

Анда ишлеген къадар кёп тау жайлыкълада, ара мюлкню  ёзенледе къошларында болгъанды. малланы санын бардыргъанды, мюлкню халин тинтгенди. Кёп тау жолланы жаяу да къыдыргъанды. Къойчула, тууарчыла бла къошлада къалыргъа тюшгенди. Бютюнда къыстау уа иши кюзде малланы элге жыйгъан кезиу эди. Аланы санап, ырахынларын тохташдырып, алагъа багъыу буюргъанды.

Огъары Жемталаны ара мюлкюнде юч жыл ишлегенден сора, Хасанны,  Совет районну зоотехник-инспектору этип,  Къашхатаугъа кёчюредиле. Энди жаш специалист битеу районну ууакъ аякълы мюлкю ючюн борчлуду. Районда ненча эл бар эселе да, аланы къой мюлклери бла байламлы ишлени бардырады. Анда да Улбаш улу кесин иги жаны бла кёргюзтеди. Районну оноучулары анга эс бурмай къоймагъандыла. Районнга эл мюлк продукция хазырлау жаны бла тынгылы инспектор керек болгъанда, иш кёллю, ангылаулу адам излегенде, Хасанда тохтайдыла эм аны ары кёчюредиле.

Къашхатау  район арады эм уллу элледен да бириди. Анда ара мюлк да районда эм уллуладан бирине саналады. Ары тынгылы оноучу керек болады. биягъы район таматала жыйылып оноулашадыла да, ол ишни Хасаннга буюрадыла. Энди Хасан Къашхатауну «Къызыл Малкъар»  колхозуну председателиди. Ол заманда анга жаланда отуз жыл бола эди.

Улбаш улу хар замандача ишни къолгъа алады. Колхозну Прохладна, Терк районлада жерлери бар эди. Алада будай, нартюх, башха мирзеу ёсдюредиле. Дагъыда  ол жанында кёп мал аш да хазырлагъандыла. Хасаннга ары да терк-терк барыргъа тюшгенди. Къайда танг аласы бла жетер эди. Кёп кечелерин да ётдюргенди анда.

Колхозда ол заманда эки сауулгъан, бир къысыр малла тургъан фермалары  бар эдиле. Дагъыда къойла, атла да болгъандыла. Алагъа кёп мал аш керек эди. Аны хазырлау баш борчладан бири эди. Нартюхню силосха оруу, бичен хазырлау башланса, колхозну председателине кече окъуна тынчлыкъ жокъ эди. Жыйындан - жыйыннга ётюп: «Ы, маржа, бу ариу кюнлени хайырланайыкъ. Биченнге жауун  жетдирмей жыяйыкъ. Мал ашыбыз жетмесе къыйналырбыз. Колхоз барыбызны да мюлкюбюздю»,-деп ангылатыу ишле бардыргъанды.

Хасан къара ишден да артха турмагъанды. Биченчи жыйыннга барса, дырын да жыяр эди, чалгъычыланы ызларындан туруп, чалып тебирер эди. Бир жол, тау жайлыкъладан келе, эл башында абадан киши чала тургъанын  кёреди. Анга къайтып, къапталын тешип, бир жанына салып, эки сагъат чакълы анга болушуп кетгенди.

Къолунда ишлегенлеге, тилей аллына келген кимге да болушмай къоймагъанды. Хасан дуниядан кетгенде, узакъ эллерибизден дууасына бир тиширыу келип, кёп жилягъан да этип, баш ием ауушуп, юч сабий бла къалгъанымда, ол манга сауулгъан ийнек берген эди. Къаллай бир болушлукъ эди бизге. Аллах аргъы дуниясын жаннет этсин»,-деп, кёп ариу сёзле да  айтып, жилягъан да этип кетгенди.

Колхозланы кезиуюнде элни асламысы анда ишлегенди: малчыла, ийнек сауучула, механизаторла болуп. Жер сюрюп,  мирзеу ёсдюргенле да аслам эдиле. Колхозчула тюз да бир юйюрча жашагъандыла. Керек болгъанда бир бирни алышхандыла, бир бирге болушхандыла. Тюз оноу этилгенни хайырындан ишлери иги баргъанды. Хасан ара мюлкге ючюнчю жыл оноу этгенде, ахшы кёрюмдюлери, бла ол районда колхозланы араларында биринчи жерге чыгъады. Ол жол Улбаш улу башчылыкъ этген «Къызыл Малкъар» колхозгъа обкомну кёчюрюлюучю Къызыл Байрагъы берилген эди. Ол а, республиканы оноучуларыны  жанындан уллу сый эди.

Ол а асламында тамата тюз оноу этгенини хайырынданды. Хасанны иши  кёрюнмей къалмагъанды районну, областьны таматалары хар заманда анга эс бургъандыла, ышаннгандыла. Кёп кере район Советге депутатха айыргъандыла. 2005 жылда КъМР-ни Парламентини депутаты эди. 2003 жылда уа анга КъМР-ни эл мюлкюню сыйлы къуллукъчусу деген ат да бериледи. «Урунууну ветераны» майдал бла да саугъаланнганды. Аладан  сора да кёп тюрлю саугъалары бар эди.

Колхозну председатели ары дери Къабарты-Малкъарны эл мюлк министерствосуну инструктору болгъан заманлада Черек районну администрациясыны башчысыны заместители районну эл мюлк управлениясыны начальниги Хасанны къурау хунери бютюнда бек ачыкъланнган эди. Биргесине ишлегенле, нёгерлери аны ол шартын хар заманда чертедиле.

Хасанны уа кёп эдиле шуёхлары. Керти шуёхлары. Ала дуниядан кетген тенглерин дайым эсгергенлей турадыла. «Ол жыл школда бир классда окъугъанбыз. Ол айырмалыладан бири эди. Школда спорт, тепсеу кружоклагъа да къатышханды. Инбаш таш атып кёпле жеталмай эдиле аны. Школ жашаугъа тири къатышханы ючюн комсомолну комитетине да айырадыла. Ол заманда окъуна аны къурау хунери бар эди. Жыл санына къарамай, сабыр акъыллы, жууукъ, тенг жюрюте билген. Миллетин сюйген жаш эди бизни Хасан»,-деген эди тенгин эсгере Черек районну администрациясыны таматасыны орунбасары Къазийланы Анатолий.

Улбаш улуну ахшы тенглеринден бири Чеченланы Георгий да. Бюгюнлюкде ол  Черек районну Урушну, урунууну ветеранларыны Советини председателиди. Сёз Хасанны юсюнден баргъанда ол былай къошду: «Биз аны энтта унутмагъанбыз. Хар заманда эсибизде турлукъду. Тынгылы тенг. Мен андан иги да тамата эдим. Болсада  анга тамата къарындашымча хурмет этгенме. Аны дуниядан кетгенине шёндю да ийнаналмай турама. Эшикни ачып, хар заманда къалайса Жора деп, кирип келлик окъуна сунама. Къонакъбайгъа уа аныча халал адамны излеп турсанг да тапмазса. Тенгими атын хар эсгергенден айтырыгъым келеди, Хасан, сен былай эртте кетип нек къалдынг деп.

Сунмай    тургъанлай, дуниясын алышып, ахлусун, тенгин да жарсытхан эди Хасан.

Улбаш улу Хасан «Къызыл Малкъар» колхозну председатели болуп ишлегенде ючюнчю жыл мюлкде 1500 тууар, 400 сауулгъан ийнек, 2000 къой, 150 ат, дагъыда юч жюзден артыкъ тана, анга кёре бузоула да бар эдиле. Андан  сора да жерчилик бла да кюрешгендиле. Башында сагъыннганыбызча нартюх, будай, арпа, тахта кёгетле ёсдюргендиле.

Февраль айдан башлап Хасан колхозну жерлеринде къаллай бири сюрюллюгюн, анга не салынырыгъын,  техника керек болгъанын, къаллай бир отлукъ къоратыллыгъына дери санап, хазыр этип болгъанды. Анга кёре уа малны, мал ашны къайгъысы этилгенди.

Бу ишде уа анга баш агроном Хоханаланы Валерий, зоотехник Улбашланы Юсюп, баш инженер Геуукланы Юра, завфермала Чеченланы Тахир, Айшаланы Самат, Батчаланы Магомет, Чеченланы Алий, механизаторла Керменланы Абдул-Керим, Мокъаланы Хусей, Батчаланы Мухаммат-Алий, Османланы Солтан, Гажонланы Къанамат болушхандыла. Аладан сора  уа ийнек сауучула Атабийланы Керим, Зоя Бурниева, Къайгъырмазланы Халимат, Черкесланы Хасан, Жантууланы Халим. Водительле Анахаланы Сарбий, Чеченланы Мухадин, Керменланы Сагит, Уяналаны Ахмат эм башхала.

Ала эдиле Хасанны оноуу бла  танг атхынчы фермалагъа барып, мал саууп, сютюн къыралгъа ётдюргенле. Танг аласы бла тенг туруп, кече къарангысына дери жер сюрюп, мирзеу ёсдюргенле, мал аш хазырлагъанла, Хасан хар заманда алагъа таяннган эди.

Андан бери къырал тюрленди. Ара мюлкле да чачылдыла. Тарыхда  къалдыла. Алай болгъанлыкъгъа халкъыбызны жашаууну бир кезиую эди. Ол жылланы Хасанча ахшылары  эсде  къалырла.