Заман бла таш

Хапар

Желле жалай, жауунла да жууа чукуюн, аламы берген болурла ташха бу тюрлю сыфатны, огъесе эртте, бурун заманлада, аллай мазаллы адамламы жашагъандыла, быллай уллу ташны ишлеп, жонуп келтирип, тау башына орнаталгъан. Къалай-алай эсе да, Малкъар ауузларындан биринде, черекни онг жанында, бийик тау башында, уллу таш барды. Башын да артхаракъ атып, сир туруп, саулай да ауушну къалаууру кибик сюеледи. Къая таш – ёхтемликни сыныча, ёмюрлени шагъатыча, мингле бла жылланы ичинде табийгъатны кёп тюрлю сынауларына чыдай, тёзе келген къара таш, сууукъ таш.

Нечик эрттеден тура болур къая башында ёмюрлени келечиси? Бирде кюнню исси таякълары аны къыздырырла, кюйдюрюрге, жандырыргъа, кюл этерге кюреширле, тау башындан жокъ этерге. Бирде уа уллу желле жетерле да, ташны алайдан ташайтыр ючюн, ёшюн уруш этерле, жан-жанындан туруп юфгюрюрле, тюбюнден-башындан ётюп, ёхтем ташны ууатыргъа бары кючлерин салырла.

Къышны ачы кезиую келсе уа, андан сора, башха кёрмегенча, битеу сууукъла, саулай да кючлерин анга буруп, бёрю жыйыны улугъанча сызгъырып, ачы таууш этип, ташха жабышырла, боран этип, къар бла басдырып, юшютюрге кюреширле, бузлатыргъа ёхтемликни сыны – къара ташны.

Алай ол ауурду. Ол ёмюрлени шагъатыды, ауушну къалаууруду. Боранла, желле, жауунла, кюнню исси таякълары ала анга неледиле? Бир кюн бири келир, экинчи кюн-башхасы. Къара муратларын толтурургъа кюреширле аман ниетлиле. Болсада, умутларына жеталмай, къарыуларын да тауусуп, талакъ солуу эте, ызларына къайтырла.

Таш ауушну сакълайды. Ол аны къалаууруду.  Анга алайдан кетерге арталлыда жарамайды. Аны бери андан салгъандыла, бийикден къарайды, узакъгъа кёреди.

Ма къайын терекчик да андан келип къоннганды ёмюрлюк ташны къатында, желден, борандан сакълар деп. Неда къыйын кюнюнде анга таянырча. Гитчечик, къарыусузчукъ, бир ариу затчыкъ. Акъ-къара къолан бутакъчыкълары бла.  Шош желчик урса окъуна, асыры къоркъгъандан, къалтырап тохтар, чапыракъларын да бир бирге уруп. Бираздан ёсер да кетер, алай бийик болур, ташны башындан къарап тохтап, эрттенликде бутакъларын бийикге, кёкге созар, кюнню таякъларын тутаргъа излегенча, ингир ала уа, кёпден бери кесини жангыз нёгери, аны таянчагъы къара ташны башын сылай, аны да жукълатыр, кеси да къалкъыр. Жаш келинчик кибик, ариучукъ.

Таш аланы кёплерин кёргенди. Бирлери арлакъда ёсер эдиле, бирлери уа – анга жууугъуракъда харипчикле, ала да кеслерин бир кёп жашагъан сунарла. Ташны ёмюрюне къарагъанда, аланыкъы бир кесекчикди, жангыз да бир такъыйкъачыкъ, кёзню жумуп ачхынчы бир кезиучюк.

 Ма, таш десенг. Аны ёмюрю узакъды, бек узакъ. Къаллай бир жашагъанын ол кеси да билмейди. Тауну башындан къарайды, битеу ауушну кёреди. Ол эс бурмай, кёрмей бир зат да къутула болмаз.

Бюгюн а таш, башха заманладача болмай, нек эсе да, бир бек мудахды, сагъышлыды. Аны къайгъыларын чачыучу сиркиу желчик да кёрюнмейди. Баям, биягъы акъ булутланы къуууп, таула артына аугъан болур.

Аллай кезиуледе ол, терен сагъышха къалыр. Ёмюрледен бери кеси кёрген затланы эсине тюшюрюр. Дайым къатында тургъан шуёху заман бла ушакъ этер. Ауушну бирси жанында таудан тёгерек-башны титиретип, гюрюлдеп, от чакъгъанын да сагъыныр. Ол заманда таш къалай къоркъгъан эди, къалтырагъанын иги кесекге дери тыялмай тургъан эди. Азчыкъ къалгъан эди тау башындан ауушну теренине кетерге. Алайдан ычхынып бир тебиресе уа, черекге дери барлыгъы уа баямды. Ол а аны къар суу толкъунлары бла жабып, тунчукъдуруп къояр эди.

Таш бираздан элгенип уяннганча, кёзлерин ачды, башын артхаракъ атып: «Хау, эсиме тюшдю. Заман, аны юсюнден санга да бир айтхан ушай эдим да. Унутмай турамыса? Бир кере бери экеулен келген эдиле. Бир къыз, бир жаш.  Артда ала..

Тохта эсиме тюшюрейим. Къачан эди? Ыхы, кёз аллыма келтирдим. Ол жыл элия уруп, терекни бутагъын жандыргъан эди. Хау, тюздю. Эртте болгъан иш. Эсингдемиди, заман?»

- Унутуб а, мен заманма да. Бир затны да унутмайма. Озгъан да эте, келе да турама. Бюгюнлюкде да барма, былайдама. Ма бу таула тургъан жерледе къум тюзле болгъанын билеме. Терен тенгизлени орунларына уа – бийик къаяла сюеле эдиле бир кезиуде. Аладан башлап, шёндюлеге дери хар зат да эсимдеди. Сен айтханны да унутмагъанма. Ай жарыкъ кече къыз бла жаш жырлагъан эдиле. Акъ кече. Жарсыулу хапар.

Ингир ала эди. Кюн да таула артына ауа, кёкню бир жартысын къызарта тебирегенди. Ауушха да кече къарангы къанатларын ие башлагъанды. Таш таба тёбентин экеулен келедиле. Алдагъы, таулада ёсген чынар терекча субайды, бийик ёсюмлю. Жашды. Белинде къамасы, инбашында ушкогу, терк-терк ызына къарай келеди, сол къолу бла нёгерине болуша. Ол а бир назик затчыкъ. Юсюнде да акъ жыйрыгъы бла. Абына-абына, сюрюше, нёгеринден артха къалмазгъа кюреше.

Экиси да тау башына ёрлеп келедиле. Бир бирлерине болуша, къысха-къысха солуй, ташха жетгинчи ала тохтамадыла. Ташха ёрлегенден сора уа, дагъыда тёгерек-башха бир-эки къарап, сыртларындан тюшюп, башларын бир бирлерине жетдирип, солууларын ала, ауузларындан сёз чыгъармай, бираз жатдыла. Сора жаш бир-эки туруп, аууш таба къарады. Баям была бир узакъдан келгендиле, кеслерини да бир бек къоркъгъан затлары барды.

Таш ары дери да кёре тургъанды адамланы. Айлана келип, аны башына чыкъгъаны болса, жан-жанларына бурулуп, хахай этип къычырырла, къая къызын да уятып. Ала аны бла не айтыргъа кюреше болурла? Ким биледи? Къууаннганмы этедиле алай. Сейирдиле бу адамла.

Бирде уа абирек жаш келген эди алайгъа, ол да эсимдеди. Юсюнде узун къара жамычысы, башында да аллай бетли башлыгъы. Таш артына бугъуп, ол жаулары бла кёп уруш этди. Сора, бир заманда къара булутчукъ жетди да, анга кирип, думп болуп кетди. Ташха да кёп жара тюшген эди ол кюн. Ма бюгюнлюкде да тура болурла аны юсюнде сытылгъан къоргъашин окъла. Ангылаялмайма бу адамланы, тынч жашаргъа бир да сюймейдиле. Къуруда бир зат излегенлей турадыла.

Алай бу экиси уа аланы бирлерине да ушамай эдиле. Таууш этмей, бир бирлерине кёп затла шыбырдайдыла. Асыры тынч айтхандан, таш окъуна эшитмейди аланы сёзлерин. Бирде аякъларын ташдан энишге салындырып, бир бирлерин къучакълап турдула. Бирде уа сыртларындан жатып, кёк бийигине къарай эдиле.

Бираздан, алтынчач кюнню да таула артына ашырып, къаракъанат жетди. Бир такъыйкъаны ичинде, къарап-къарагъынчы, жарыкъ ауушну ауанагъа алдырды, бир зат да кёрюнмей, къарангы болду да къалды. Ол экиси уа аны эслемейдиле. Ала нени да унутхандыла. Алагъа кече-кюн, къарангы-жарыкъ да жокъдула, алагъа бир зат да керек тюйюлдю, жаланда бирге болургъа сюедиле, бир бирни сюерге, ийнакъларгъа. Андан башха ала излеген жокъду.

Ахыры 19 июльда басмаланырыкъды.