Фашизмни ууатыргъа онг болгъанына ийнандыргъан къазауат эди ол

1942 жылда 17 июльда Сталинград ючюн къазауат башланнганды

Сталинград сермеш, совет-герман фронтда халны тамыры бла тюрлендирип, бизни аскерчилеге алгъа барып башларгъа онг бергенди. Бу сермешни биринчи бёлюмю 1942 жылда 17 июльда башланнганды. Шахар душмандан 1943 жылда 2 февральда эркин этилгенди. 

Гитлерчи аскерлени оноучуларына 1942 жылда жай башына СССР-ны юг жанында совет кючлени жокъ этерге, Кавказны бла Закавказьени къоруулап, нефтьни къолгъа алыргъа, эл мюлкю бай болгъан Донну бла Къобанны зорларгъа, къыралны бла Кавказны байлагъан битеу коммуникацияланы чачдырыргъа, алай бла урушну къысха заманны ичинде хорлам бла бошаргъа борчла салыннгандыла. Алай аланы умутларын совет аскерчиле юзгендиле.  

«Артха бир атлам да этмезге!»

Официальный шартлагъа кёре, Сталинград ючюн сермешде эки миллион адам жоюлгъанды. Бир-бир тарыхчыланы оюмларына кёре уа, ол андан да кёпдю – юч миллион. Фашист аскерлеге шахарны эки ыйыкъны ичинде къолгъа этерге буйрукъ бериледи. Европаны къыралларын артыкъ уллу къыйын салмау зорлагъан фашистле умутлары толлукъларына толу ийнанып эдиле.

Вермахны 6-чы армиясына совет къоруулау ызны чачдырыргъа, шахарда гитлерчи низамны тохташдырыргъа борчла салыннгандыла. Алай бла Каспий тенгизге, ызы бла уа Кавказгъа къысха жол ачыла эди. Немислиле Донбассны, Воронежни, Ростовну аладыла – ызы бла уа бу тизмеге Сталинградны къошаргъа керекди. 

Алай «Барбаросса» планнга толургъа онг берилмегенди, 6-чы аскерни башчысы генерал Паулюс битеу кючню шахаргъа бургъанына да къарамай. Анга генерал Тимошенко башчылыкъ этген 62-чи совет аскер къажау турады. Былайда къанлы къазауат эки айны баргъанды. Бу кезиуде 227-чи номерли буйрукъ къабыл кёрюледи: «Артха бир атлам да этмезге!». Ол а кесини хайырын келтирмей къоймагъанды. Гитлерчиле шахарны алыр ючюн не уллу кюч салгъан эселе да, ала алгъыннгы жерлеринден 60 километрден узакъ баралмагъандыла.

Паулюс амал эталмагъанын ангылап, аскерле энтта кючленедиле, ол санда танкланы саны эки кереге, авиация тёрт кереге. Алагъа къажау генерал Еременкону башчылыгъында Юг-восток фронт къуралады.

Мамыр адамла

Шахар ючюн атышыу 200 кюнню бла кечени баргъанды. Миллион бла жарымдан аслам мамыр адамдан къазауатны ахырына  сау жаланда он минги къалгъандыла. Немислиле шахарны сунмай тургъанлай азатлагъандыла дерча тюйюлдю, алай власть органла адамланы башха жерлеге кёчюрюу ишни къурамагъан эдиле. Болсада сабийлени кёбюсюн сакъларгъа, аланы къоркъуусуз жерлеге элтирге онг а болгъанды. Къалгъанлагъа уа «Артха бир атлам да этмезге!» деген буйрукъ берилгенди.

Адамла душман аскерлеге къажау ызла ишлетиуге къатышхандыла, кёпле кеслерини ыразылыкълары бла фронтха кетгендиле. Къалгъанлары уа заводлада сауутла чыгъарып, Хорламны жууукълашдыргъандыла. Станокла уа кече, кюн да тохтамай ишлей эдиле. Мамыр адамла фронт, Хорлам ючюн къарыуларын аямагъандыла. 

Павловну юйю

1942 жылны 23 августунда Сталинградны кёгю немисли авиациядан асыры толгъандан, бирле кюн батхан окъуна суннган эдиле. Топла атып, душман эскадрилья шахарны жартысын жокъ этеди. «Б» къауум алгъа барып, 62-чи совет аскерни фронтдан юзеди.

 Гитлерчиле бизни аскерчилени кёрюп болмагъандыла, алай андан да бек а жигитликлерине баш ургъандыла. Паулюс кесини эсгериулеринде аны букъдурмай жазгъанды. Ол хар кюн да къазауатха бир ненча батальон кетгенин, алай аладан бири да артха къайтмагъанын белгилегенди. 

Совет халкъны батырлыгъыны эм къатылыгъыны юлгюсюне 87-чи дивизияны санаргъа боллукъду. 33 адам Малые Россоши жерде орналып, жерлеринден артха  бир азчыкъ да тепмегендиле. Аланы ууатыр ючюн гитлерчиле 70 танкны бла сау батальонну ашыргъандыла. Болсада алайда 150 немисли аскерчи  жоюлгъанды, 27 машина  жокъ этилгенди.

Сау къалгъан немислилени эсгериулерине кёре, совет аскерчиле сермешге къуру гимнастёркалада чаба эдиле. Ол а аланы бютюнда жанларын алгъанды. Атышыу хар орам, хар юй ючюн баргъанды. Мекямны биринчи къатын немислиле алсала да, экинчи-ючюнчю къатлада совет аскерчиле къазауатларын андан ары бардыргъандыла. Аллай жерледен бири Павловну юйю болгъанды. Павловну башчылыгъында разведчикле тёрт къатлы юйден гитлерчилени къыстап, аны душман къолгъа эталмагъан къалагъа бургъандыла.

     «Уран» эм «Къуршоу» операцияла

Уллу Ата журт урушну тарыхында бек уллу «Уран» операцияда  вермахтны айырмалы 330 минг аскерчилери  бла офицерлери къуршоугъа тюшгендиле. Бу сермеш 100 минг квадрат мерт жерде баргъаны да аны кюйсюзлюгюне, аскер башчыла анга берген магъанагъа шагъатлыкъ этеди.  

Пауль Карель «Выжженная земля» деген китабында Сталин вермахтха андан уллу заран салыргъа хазырланнганын белгилеп жазгъанды. Немисли тарыхчыны акъылына кёре, Сталин къуру бир аскерни къуршоугъа алыу бла чекленирик  тюйюл эди. Совет аскер оноучула душманны юг жанында къауумун жокъ этип, Кавказда немислилени къуршоугъа алыргъа муратлы болгъанды. Алай бла жесирге миллион бла жарым немисли аскерчи бла офицер тюшерге боллукъ эди. «Ростовда, Днепрни тёбен жанында калмукъ ёзенледен бла  Донну тийресинден Сталин немислилени юч къауумун бла жети аскерин толусунлай чачаргъа хазырланнганды. Урушланы тарыхында быллай уллу, деменгили операция бир заманда да болмагъанды», - деп жазады Карель.

«Къуршоу» операция гитлерчи аскерлени ахырда чач-тюк этгенди. Совет аскерле душманланы  экиге бёлюп, кёпле ёлтюрюлгендиле, башхала жесирге алыннгандыла. Ол санда совет аскерлени къолуна генерал Паулюс да тюшеди. 

Бу хорлам халкъла аралы магъаналы болгъанын айтырчады. Андан сора фашизмни ууатыргъа онг болгъанына ийнанып, кёп европалы къыраллада гитлерчилеге къажау кюреш кючленеди. Германияда уа юч кюнню бушуу баргъанды, Сталинград сермешде хорлам гитлерчилеге къара кийдиргенди.

Сталинград ючюн къазауатха Къабарты-Малкъарны 600 жашы бла къызы къатышхандыла. Огъары Малкъардан Мисирланы Шаухал, Къашхатаудан Хоханаланы Баттал, Расулланы Мурадин къазауатны кезиуюнде кёргюзтген жигитликлери ючюн «Сталинградны къоруулагъаны ючюн» деген майдалгъа, кёп башха саугъалагъа тийишли кёрюлгендиле.

 Дагъыда тамата сержант  Къудайланы Шамсудин танкланы атыучу 76-миллиметрлик топну командири болгъанды. Аскерчи Ахшаякъланы Биязуркъа уа мараучу эди. Бёзюланы Ахмат миномёт батареяладан бирине башчылыкъ этгенди. Бу къанлы урушха дагъыда Черкесланы Сарыбий, Батчаланы Мута, Ностуланы Магомед, Таукенланы Хасанбий, Элсюерланы Кёккёз эмда кёп башха жерлешлерибиз къатышхандыла. Аланы атлары Мамаев курганда мемориалны мермер ташларында жазылыпдыла.

Тикаланы Фатима хазырлагъанды.
Поделиться: