Аланы тойлары узакъ Бузулукда болгъан эди

Огъары Малкъарны алгъыннгы Къоспарты элинде жашагъанла къыралыбызны - уруш, халкъыбызны уа, аны бла да къалмай, кёчгюнчюлюк къыйынлыкъ сынарын не хазна сакълай болур эдиле. Бёзюланы Шохайны юйюрю да сакъламагъанды. Аны эки жашы Суфиян бла Магомет да халкъларына жарарча адамла болургъа итиннгендиле. Окъугъан, ишлеген да этгендиле. Бюгюннгю хапарыбыз Шохайны гитче жашы Магометни, аны юйюрюню юсюнден боллукъду.

Урушну аллындагъы жыллада ол, Ленинчи окъуу шахарчыкъны бошагъанындан сора, туугъан элинде школну окъуу бёлюмюню таматасы болуп ишлеп тургъан эди. 1942 жылны май айында уа Бёзю улу урушха кетеди. Жашлары къазауатда болгъан кезиуде, аналары Ражият, жанлары сау келсин ансы, къадарларын ким бла, къалай къурасала да угъай дерик тюйюлме деп, кеси кесине сёз береди. Магомет ата-анасына терк-терк къагъыт жазып тургъанды. Халкъны кёчюрюлгенин а ол письмола артха, фронтха, къайтып келгенлеринден билгенди. Ол Малкъаргъа къагъыт жазгъанлыкъгъа, анга мындан жууап берир адам жокъ эди.

Таулу жаш Юг, Украина фронтлада да уруш этгенди. Оренбург областьда «Тоцкая-2» аскер бёлюмде болгъанында оруслу къыз Акулина Никитина бла танышады. Ол аскерчилеге аш-азыкъ хазырлагъан жерде ишлегенди. Къызны Бёзю улу бла юйюр къураргъа ыразы болгъанын ангылагъанларында, аны аскер бёлюмню таматасы кесини кабинетине чакъырады. «Сен Магомет кёчгюнчю халкъны жашы болгъанын къалай унутаса?!» - деп, къаты ачыуланып, алай урушханды. Къызгъа ол халда, андан сора да, башха кёпле ол затны айтып тургъандыла. Алай эсе да, ол кесини сайлаууна кертичилей къалгъанды.

Ала танышхан заманда уруш бошалыргъа кёп къалмагъан эди. Бир юйюрлю болургъа таукелленнгенлеринде, Бузулук шахаргъа келедиле. Анда уа Акулинаны атасы-анасы жашагъандыла. Жаш адамланы сагъышларын къызны анасы Мария Гавриловна бир да жаратмагъан эди. Не бек кюрешселе да, таулу жашны киеу этерге сюймегенди. Атасы уа – фронтдан ауур жаралы болуп келген адам угъай деп къаты болмагъанды.

Алагъа той этген а Филипп Никитин эди – Акулинаны аппасы. Алай бла таулу жашны тою эм алгъа туугъан элинде угъай, узакъ Бузулукда болгъанды.

Болсада Бёзюланы жашлары Къазахстаннга барып, ата-анасын табып, аладан ыразылыкъ алгъандан сора келтиргенди оруслу къызны юйге. Анасы Ражият кесине берген сёзюн унутмагъан эди. Келинине, бир эттеден таныгъан адамынача, жарыкъ тюбегенди. Жашы урушдан сау къайтханы уа анга неден да уллу къууанч, саугъа эди.

Акулинаны таулу ашарыкъланы этерге, халкъда жюрюген затлагъа, бютюнда тауча сёлеширге къайын анасы юйретгенди. Бир жол тётя Лина бла (биз элде Бабугентде, анга алай айтханбыз) ушакълашханбызда ол Изяканы (къайын анасын) жюрек ыразылыкъ бла эсгергени бюгюнча эсимдеди. Кёзлерин да къысаракъ этип, узакъгъа сагъышлы къарай: «Ай, балам, сен билмейсе, ол манга къалай жарагъанын. Кеси анамдан эсе андан кёп ахшылыкъ кёргенме. Нек дегенде къолуна сабийлей тюшген эдим. Туугъан анам а асыры къаты адам болгъанды. Алай артда аны бла да жарашхан эдик», - деген эди.

Никитинлени юйюрлери къарыусуз, къолайсыз болгъанды. Аны себепли Магомет аланы да Къазахстаннга кеслери тургъан жерге кёчюргенди. Анда жарашхан эди Мария Гавриловна къызы бла.

Ражият къыйын ауругъанында, келини уста врач излеп кёп жерге баргъанын аланы таныгъанла бюгюнлюкде да айтадыла. Болсада жыйырма биринчи ёмюрде окъуна табылмагъан дарман ол заманда болмазлыгъы баям эди. Таулу тиширыу къабыр юлюшюн Къазахстанда тапханды.

Халкъыбызгъа Кавказгъа къайтыргъа эркинлик берилгенинде, Акулинаны къолунда беш сабийи бар эди. Ол Малкъаргъа келмесе, ала атасыз къаллыкъ эдиле. Анасын къоюп кетерге да кёзю къыймай кёп тургъанды. Болсада ахырында жашауунда эрттеден да этген сайлауунда тохташханды. Юйюрю бла бирге бери келгенди. Мында уа ала Бабугент элде журт къурагъандыла. Къарт аталары Шохай туудукъларына, аладан туугъанлагъа къууана, иги да къарт болуп, алай ауушханды.

Никитинлери уа Къазахстандан бир жерге да кёчмегендиле. Къызлары аланы кёрюрге къолундан келгенича барып тургъанды. Алай а эм алгъа къайын анасыны къабырын жокъламай, бир жары да бармагъанды.

Бабугентчиле бу огъурлу тиширыугъа тётя Лина деген болмаса, башха ат айтмагъандыла. Алай ариу кёргюзтгенди ол кесин алагъа. Кёп жылланы аш-азыкъ хазырлагъан жерде ишлеп тургъанды.

Магомет а окъууну, билимни сюйген адам эди. Диплому бла филолог болгъанлыкъгъа, математикадан ким да юйренирча, сукъланырча дерсле бергенди. Болсада эллилери аны, биринчиден, тынгылы военрукнуча билгендиле. Алай тизгинни, низамны сюйген адам эди ол.

- Атабыз бизге байрамча эди, - деп эсгереди Танизат. – Жумушакъ адам болгъанды. Аны бла бирге, окъусакъ, ишлесек да бек сюйгенди.

Бёзюланы юйюрде «мен айтхан» деп къаты сюелген болмагъанды. Алай адет-тёрелеге да уллу кёллюлюк этмегендиле. Тамата жашлары Борис украинлы къыз бла бир юйюр къурагъанында да, тукъумну адамлары, адетде болуучусуча, ары барып, келечилик этгендиле.

Бу юйюрде эм алгъа инсанны адамлыкъ ышанларына къарагъандыла. Нажабат эрге чыгъа туруп, Магометни айтханын а бюгюн да унутмайдыла. Ол алагъа киеулюкню тукъумун соргъанды. «Волковду», - дегенлеринде: «Охо, къоркъакъ Зайцевледен тюйюл эсе», - деп, чам этип, алайда жыйылгъанланы барысын да кюлдюргенди.

Юйюрню атасы ауушханлы элли жылгъа иги да жууукълашханды. Болсада аны юсюнден эллиле, сабийлери да ол иш тюнене болгъанча айтадыла. Алай эсе уа, ол аланы жюреклеринде тургъаны баямды.

Акулина уа жашау нёгерини ауушханын кётюралмагъан эди. Ол, аякъларындан къыйналып, кёп жылланы тургъанды тёшек болуп. Алай эсе да, ёсдюргенлерини, туудукъларыны къууанчлары аны кёлюн жарытхандыла. Не десек да, адам туугъан, сабийлиги озгъан жерге термилмей, тансыкъ болмай турмайды. Оруслу къыз да тыш журтда жангыз да сюймеклигини тазалыгъындан жашаялгъанды.

Туугъан жерине тансыкълыкъ жюрегин бийлеген бир кезиуюнде уа ол жашы Толягъа юйюню аллын да къайын терек орнатдыргъанды. Жууукълары эсине тюшселе, кеси жазгъан назмуланы окъуп, алайда кёп олтургъанды. Андан сора да, ол орус халкъ жырланы ариу айтханды.

Жайда, жылы кюнледе да аны ундуругъун терекни къатына салып тургъандыла. Анга да ол иги кесек назму тизгинин атагъан эди.

Ким биледи, жашау нёгерни, усталыкъны, башха затны сайлай туруп да, бу юйюрде асыры къатылыкъ болмагъаны, бир бирлерин аягъанлары да этген болурла аланы насыплы. Бюгюнлюкде сабийле барысы да юйдегилидиле. Усталыкъларына кёре ишлеген да этедиле. Борис аскер къуллукъда майоргъа дери жетгенди. Танизат халкъгъа билим бериуню отличнигиди Нажабат кёп заманны медицинагъа къыйын салып келеди. Аладан туугъанлада бардыла энди таныулу профессионалла.

Бюгюнлюкде, жарсыугъа, юйюрню ата-анасы дунияларын алышхан эселе да, ала, юйреннгенлерича, таулу, орус байрамлагъа да бирча хазырланадыла. Эгеч-къарындаш, бирсиле да бирге жыйылгъан кезиуледе уа Инна Кашежеваны:

Отец мой – суровый горец,

Глаза леденей росы.

А мама из нежных горлиц,

Взращённых на Руси…

деген сёзлерин айтыргъа бютюнда сюедиле. Аны алай нек болгъанын а ангыларгъа къыйын тюйюлдю. Мында эки миллетден да киеуле, келинле да эндиги жангы тёлюледе да бардыла.