Ала тохташдыргъан тёре къачан да болгъанлай турлукъду

Эллерибизде Уллу Ата журт урушда туугъан жерлерин фашистледен къоруулай жан бергенлеге ишленнген эсгертмеле бардыла. Аллай эсгертме Бабугентде да сюеледи. Анга хар заманда да эки эгеч оруслу тиширыула - къарап тургъанлары себепли эллилени кёбюсю алайда  аланы аталарыны къабыры да болгъан суннгандыла.

Ол а алай тюйюлдю. Аны хапарын а бизге Бабугентде кёп жылланы жашап тургъан Раиса Балашова  аны бла Нальчикде 2009 жылда тюбешгенибизде хапар айтхан эди. Раиса Ивановна да кесини къабыр юлюшюн тау элибизде тапхан оруслуладанды. Ол 2015 жылда дуниясын алышханды, осуяты уа анасы асыралгъан христиан къабырлада  (Бабугентде) асыралыргъа эди.

Уруш алыкъа башланмагъанлыкъгъа, озгъан ёмюрню отузунчу жыллары къыралыбызгъа, бютюнда кеслери къыйынлары бла жашагъанлагъа, тынчлыкълы болмагъанын барыбыз да билебиз. Ма ол кезиуде тюшгендиле сагъыннган эки оруслу тиширыу-Дарья бла Анна Горбуновала таулу элге. Биринчиси уа бизге хапар айтхан Раисаны анасы болгъанды. Бабугентге келип жашау къурагъынчы, ала кёп къыйынлыкъла да сынагъандыла.

Ставрополь крайны Куршава элинде тургъан кезиулеринде, Дарьяны, аны баш иесин, къайын атасын  да кулакласыз деп, тайгагъа ашыргъандыла. Ма андан  къайтхан жерлерине келирге сюймей, Докшукинода (бусагъатдагъы Нарткъала) тохташадыла. «Ол тюбешиу къалай болгъанын мен билмейме, алай аппам Степан Шершнёв кюнлени биринде Бабугентде ол кезиуде болгъан клёпзаводну директору бла тюбеп къалады. Ол кеси уа бек уста темирчи болгъанды. Аны себепли заводну башчысы аны кесине ишге чакъырады. Алай бла тюшгендиле мени атам, анам, аппам, аммам, бирси жууукъларым да Бабугентге», - деген эди Раиса Ивановна.

Урушха дери мында жашап, ишлеп тургъан Иван Шершнёв (Дарьяны баш иеси), Фёдор Чепурнов (Аннаны баш иеси) эмда бирси оруслу жашла да бу элден таулу жашла бла тенг урушну биринчи кюнлеринде окъуна къанлы сермешге кетедиле. Иванны – юч, Фёдорну уа бир сабийи  къаладыла. Жарсыугъа, Шершнёвланы юйюрден урушха кетген тёрт жашдан жаланда бирлери къайтханды. Иван да келмегенди. Фёдор Чепурнов а къайсы жерде ёлгени, къайсы жерде уруш этгени белгисизлей къалгъанды. Нек дегенде андан сакъларча окъуна бир къагъыт да келмегенди. Иванны юсюнден а аны юйюрюне биргесине уруш этген жашла Улбашланы Идирис бла Никифор Цыганков (ала экиси да артда да Бабугентде жашагъандыла) кёп хапар айтхандыла.

«Мен атамы иги таныялмай къалгъанлыкъгъа, кёп зат эсимде турады. Урушха кете туруп, къоюнуна алып, бурунума хычыуун тийип, «Ну что, дочка, жди папу!» дегенин ёлсем да унуталлыкъ тюйюлме», - деген эди андан ары Балашова.

Раиса Ивановна айтханнга кёре, ол кезиуде Бабугентде онсегиз таулу юйюр жашагъанды. Миллет, дин айырып кюрешмегендиле мындагъыла. Бир юйюрча жашагъандыла. 1942 жылда немислиле Бабугентде болгъан кезиуню уа Балашова эсинде бек иги тутханды: «Айтхылыкъ жаш Османланы Темирбашны юйюрюн къыстап, фашистле анда тургъанларын билеме. Жангы жылны кезиую эди да, ала анда назы терек да жасагъан эдиле. Бизге, сабийлеге,  ол сейир кёрюнюп, бугъуп барып, терезеден къарап тургъанбыз. Душман самолётла элге кирген кезиуде, адамланы агъачха кетгенлери да эсимдеди. Алай бизни къоюяп кетмегендиле. Таулу киши Батчаланы Каммой, анама келип: «Даша, сабийлени жый, элден бир жанына кетерге керекбиз»,-деп, бизни биргелерине элтген эди. Арбаны ызындан къайры эсе да баргъаныбыз кёзюмю юсюнде турады»…

Малкъарлыланы зор бла кёчюргенлеринде, алайсыз да уллу болмагъан эл, къалай эсе да, бир ёксюз болуп къалгъанча кёрюне эди анда жашагъан оруслулагъа. Дарьяны къайын анасы бла къайын атасы гитче жашларын Константинни да алып, Дюгерге кетерге дейдиле. Кесинлей къалса, къыйын боллугъун билгенликге, тиширыу таулу элден кетерге унамайды. «Баш иеми, къоншуларымы да урушха, зорлукъ жолуна да мындан ашыргъанма, мында сакъларыкъма», - деп къойгъанды.

«Анам таулула артха къайтырыкъларына толу ийнаннганды. Алай терен эди аны сюймеклиги бу халкъгъа. «Мен ёлсем да, сиз кёрюрсюз, ол ишчи, ариу, намыслы эм сабыр халкъ ызына, туугъан жерине къайтмай къаллыкъ тюйюлдю. Алада бирсиледе болмагъан, башхала ангыламазлыкъ эм кечиндире билмезлик кюч барды»,-деп кёп кере айтханды. Бир ишни  сагъынмай къоймайма. Таулуланы кёчюрюп, кёп да озмай, мен аладан бирлерини юйлерине барама. Анда таулу гинжи, ол бек омакъ эди, бир ариу кюбюрчекчик да табама да, юйге келтирип, анама махтанама. Сиз бир кёрсегиз эди, къаллай бир айып, тырман этди ол кюн анам манга. Элтип, ызына къайтар, биреуню къыйыны бла сени ишинг жокъду деп. Тюз къалайдан алгъан эсем да, алайгъа тапчыкъ салып кетеме. Ол кюн мени жашауума бек уллу дерс болгъанлай къалгъанды,-деп эсгерген эди ушакъ нёгерим.

1942 жылда элни тийресинде уруш баргъан  кезиуде немислиле эллилеге, солдатлагъа да уллу къыйынлыкъ сынатхандыла.  Солдатлагъа уа элден чыгъаргъа партизанла болушхан эдиле.

- Шёндю Бабугент элде эсгертме – ол къарындаш къабырды. Анга алай нек айтылады? Алайгъа биринчи болуп асыралгъан тамата политрук Михаил Зильберди. Ол бизни терезебизни тюбюнде ёлгенди. Аны анам, дагъыда экеулен асырагъандыла. Совет солдатладан бири аны басдырыгъыз эм къабырына бек иги къарагъыз деп, бек тилеген эди, - деп хапарлагъанды Раиса Ивановна.

Ахыры экинчи номерде басмаланырыкъды.