Кёз туураларындан бир кемчилик да къутуллукъ тюйюлдю

Арт жыллада бизни республикада жолла ишлеу, аланы жангыртыу жаны бла аслам мадар этиле барады. Барыбыз да кёребиз Нальчикни ара орамлары нечик тынгылы болгъанларын. Элледе да артха къалмайдыла; къадар заманны адамны къолу тиймей тургъан орамлада жангы асфальт саладыла, тёгерек-башны тап халгъа келтиредиле. Быллай ишлеге кёз-къулакъ болмай да жарамайды. Аны бла уа тийишли специалистле кюрешедиле. Республиканы Жол мюлк управлениясыны лабораториясыны башчысы Ахматланы Алим аладан бириди.

- Алим, биринчи сорууум сен къайда эмда кимге окъугъанынгы, бу ишге къалай орналгъанынгы юсюнденди.

- Окъугъан Астраханьда этгенме, къырал техника университетде. Аны къурулуш бёлюмюн онбешинчи жылда тауусханма. Бери къайтхандан сора бу Управленияда жолланы качествосуна контроль этген бёлюмге адам излегенлерин эшитип, конкурс айырыугъа къагъытларымы бергенме. Аны жетишимли ётгенме, ол кезиуден бери мында урунама.

Ал эки жылда контроль этген лабораторияда ишлегенме, артда талай жылны «Объектлени къурулушу» бёлюмде уруннганма, ызы бла артха кёчгенме. Бюгюнлюкде мен бу лабораторияны башчысыма.

- Лабораторияда не зат бла кюрешесиз?

- Бу бёлюмню иши жоллада къурулушха контроль этиу бла байламлыды. Ары къуру асфальт угъай, белгиле, ызла, бордюрла, башха затла да киредиле.

Контрольну жол ишленип тебирегенлей башлайбыз. Подряд организация, асфальтны мурдорун жарашдыргъанлай, барып, тийишли прибор бла ала аны къалай жайгъанларын, теплегенлерин да тергейбиз. Ол тапсыз этилген эсе, асфальт чыдамлы боллукъ тюйюлдю. Хар не да излемлеге келишгенин кёрсек, ишни андан ары бардырыргъа  эркинлик беребиз.

Асфальтны да къадар тюрлюсю барды. Ол зыгъырны уллулугъуна, юзмезни бла чайырны ёлчемине кёре болады. Дагъыда ол затланы бирге къатдыргъан, асфальтны кючлю этген энчи материалла (модификаторла) да къошадыла. Ала уа целлюлоза неда резин маталлы затладыла.

Аны барын да тинтирча лабораторияда битеу керекли оборудование эмда аппаратура бардыла. Бу жаны бла бир тюрлю жарсыуубуз жокъду, хар не да къолубуздады. Ишле бара тургъан жерге барып, пробала алырча неда жеринде тинтиуле этерча жангы машина да берилгенди бизге.

Подряд организация жолгъа асфальт жайып бошагъанлай, биз андан пробала алабыз. Кеслерин да къайда болса угъай, хар юч минг квадрат метрден бирерин. Ызы бла аланы лабораториягъа келтирип, къалынлыгъын, зыгъырны, юзмезни, чайырны, модификаторланы мардаларын тергейбиз. Алай этерча асфальт гыртны ууакъ этип, печге салабыз. Аны ичинде, 600-700 градус иссиликде, чайыр эрип, къуруп кетеди, бирси къошакълары уа орунунда къаладыла.

Орунну печге салгъынчы эмда андан чыгъаргъандан сора ауурлукъну башхалыгъы чайырны ёлчемин кёргюзтеди. Зыгъырдан, юзмезден, башха затладан неллай бир болгъанын а базманнга салып ёнчелейбиз. Бир-бирлеринден айырырча тюрлю-тюрлю элекле хайырланабыз.

Приборладан, айтханымча, хар тюрлюлери барды бизде. Сёз ючюн, энчи пресс: ол асфальтны эзип, чыдамлыгъын кёргюзтеди. Проба ГОСТ-ха келишмей эсе, жолну жангыдан ишлерге тюшерикди.

Башха прибор а асфальт сууну кесини ичи бла къалай ётдюргенин кёргюзтеди. Кёпле биле да болмазла, алай жауун сууланы бир кесеги жолну тюбюне кетерге керекди. Алай болурча, асфальтны жайгъанда, каток аны мардасындан оздурмай басады. Анга жетдирмей къойса, жол кёпге барлыкъ тюйюлдю, оздурса уа - суу тюбюне иги кетмей къаллыкъды. Кесинг кёресе да мында не ары не бери бурургъа жарамагъанын. Ол тапсыз этилсе уа, асфальтны къайтарып жангыдан жаяргъа тюшерикди.

Андан сора не зат къошайым. Айтханымча, биз арт жыллада къуру асфальтха угъай, жолда белгилени, ызланы, бордюр ташланы окъуна къалай салыучуларына кёз-къулакъ болуп башлагъанбыз. Аланы бары бла байламлы къырал стандартла, излемле бардыла. Алагъа контроль этерча аппаратура да къолубуздады.

- Сен оюм этгеннге кёре, бизде жолланы качествосу къалайды?

- Качество игиден-иги бола барады, аны шарт белгилерчады. Подрядчикле биледиле, бизни кёз туурабыздан бир тюрлю кемчилик къутулмазлыгъын, контроль къаты болгъанын. Тапсыз асфальт салсала, къыйынлары зырафына кетерикди. Ол халда ишлей барсала жууаплылыкъ да кючленеди.

Алай мында хар неда аламатды деп айтхан да тюз болмаз. Ишлени кезиуюнде кемчиликле табылыучудула, ансыз да болмайды. Быйыл, сёз ючюн, биз эсгергенден сора подрядчик бир километр чакълы жолгъа асфальтны жангыдан жайгъанды.

Энтта да белгилеригим: ишлени саны жылдан-жылгъа кёбейе барады. Сёз ючюн, 2015-2016 жыллада республикада юч-тёрт жол объектни къурулушу бардырылгъан эсе, быйыл отуз чакълы объект ишлене турады. Качестволары да, кесигиз кёргенигизча, игирек болгъанды.

Ёхтемленип айтайым, ахыр эки жылны ичинде бизни республика жолла ишлеу жаны бла сау къыралда биринчи болгъанды. Сёз мында аланы качествосун бузмай, графикден алгъа этип бошагъаныбызны юсюнден барады. Ол бизни угъай, федерал араны тергеулеридиле.

- Жол къурулушда къаллай материалла хайырланыладыла, къаллай амалла бардыла?

- Техниканы юсюнден айтмай къойсакъ да, асфальтны окъуна игирек тюрлюлери чыгъадыла. Арт жыллада биз да зыгъыр-мастика асфальтобетоннга (ЩМА) кёче барабыз. Ол не бла игиди десенг – машина баргъанда жолдан азыракъ таууш келеди, чархлары игирек тутадыла, ала ыз къоймайдыла, суу да тюбюне жутулуп кетеди.

Бу асфальтны талай тюрлюлери барды, бирлери – ташчыкълары уллуракъ болгъанла - жолланы къурулушунда хайырланыладыла, башхаларын а учрежденияланы, юйлени арбазларында жаяргъа болады.

Дагъыда алгъын кезиуледе асфальтны кючлендирген минерал унла болуучу эдиле. Шёндю аланы орунуна, башында айтханымча, целлюлоза модификаторланы къошадыла. Быллай асфальт игирекди, чыдамлыракъды, анга тёрт жыл гарантия бериледи, ремонт этгинчи онеки жыл окъуна турургъа боллукъду.

Жол юсюнде ызланы окъуна жангы амал бла жарашдырадыла. Алгъын аланы бояу бла сюртюп болгъандыла, энди уа термопластикден этедиле. Биринчиси кёпге жетмей эсе, экинчиси ашалмай аслам заманны турады.

Саулай айтханда, жол къурулуш бёлюмде, башха ишледеча, жангы затла дайым чыкъгъанлай турадыла: оборудование, технологияла, амалла болсун… Сёз ючюн, алгъын заманлада асфальтны къол бла жайып болгъандыла. Энди уа бу ишни асфальтоукладчик машина этеди. Анда материалны къалынлыгъын, не мардагъа дери тепленирге кереклисин компьютер сиз сюйгенигизча этеди; жол сыйдам, тюз, тынгылы болады.

Мен да кеси жанымдан заманны излемлеринден артха къалмазгъа, жангы затлагъа юйренирге кюрешеме. Бу сферада бола баргъан тюрлениулеге кёз-къулакъ болама, интернетде ресурсланы хайырланама. Ара шахарда Россейни жол илму-излем Институтуну (РОСДОРНИИ) онлайн семинарларына къатышмай къалмайма. Мен билмеген, эшитмеген жангы зат айтылса алада – аны да хайырланама.

-Ахырында бу бёлюмде уруннганлагъа не айтырыкъ эдинг?

- Коллегаларымы барын да профессионал байрамлары бла алгъышларгъа сюеме. Аланы хар кюнлюк къыйынларыны хайырындан транспорт инфраструктура андан ары айный барады, жолларыбыз тап, кенг, жарыкъ эмда къоркъуусуз боладыла. Мен алагъа тутхан ишлеринде бийик жетишимле, таркъаймазлыкъ тирилик, кеслерине да саулукъ эмда насып тежейме.