«Алтын къол» жангы усталаны ачыкълайды

Тогъузунчу июльда Чирик кёлде тёреге айланнган «Алтын къол» фестиваль бардырыллыкъды. Аны мурдорун салгъан эм айнытхан хурметли жамауат адамы Тетууланы Хадисди. Ол башчылыкъ этген  «Къайсыннга жюз атлам»   фонд  Черек районну администрациясыны болушлугъу бла бу магъаналы байрамны тогъузунчу кере къурайдыла. 

«Бу жыл ол къарачай-малкъар халкъны архитектурасына аталгъанды. Ата-бабаларыбызны юйлери, къалалары, кешенелери халкъыбыз ариулукъну сезген, къолдан уста, жигер, ётгюр болгъанына шагъатлыкъ этедиле. 
Бу кёрмючде дагъыда агъач, темир бла ишлегенлени, моданы дуниясында бийик жетишимлеге жетгенлени чыгъармаларын, эрттегили кийимлени да кёрюрге боллукъдула. Солуу кюн келип, барыбыз да усталарыбыз бла танышайыкъ, алагъа жюрек ыразылыгъыбызны билдирейик! 

Фестивальны аллында биз Тетууланы Хадис бла тюбешип, ушакъ этгенбиз.

- Хадис, къаллай бир уста келлигин билемисе?

- Бек аздан алтмыш деп турабыз. Мен ата-анала сабийлерин алып келселе, бек къууанырыкъма. Ёсе келген тёлю халкъыбызда къаллай устала болгъанларын билсин, ариулукъну кёрюп къууансын. Кёпле ишлерин сатхан да этерикдиле. Къоншу республикаладан келген фахмулу адамланы чыгъармаларын кёрюп, сайлагъаныгъызны сатып алыргъа онг болгъаны бек аламатды. Аны бла бирге фестивальда сатылмагъан, юйюрледе тёлюден-тёлюге кёчген хазнала да боллукъдула. 
Аны айтханым: хар бирибиз озгъан ёмюрледе къан къаршыларыбыз этген затланы  къолубузгъа алып, къараяллыкъбыз. Юч жюз жыл сакъланнган жаулукъну кёрсенг, алгъын заманны сезесе, ары тюшгенча боласа. Кёпдю эрттегили ариу затла юйледе…бир-бирде юйле алагъа тутмакъ болуп къаладыла. Ариулукъдан не магъана, аны адам кёрмей эсе? Ол халкъгъа баям этилирге керекди. 

- Жарсыугъа, бизни республикада музейле аздыла, туристле келселе, миллет архитектураны, кийимлени, къолдан усталаны чыгъармаларыны юслеринден толу хапар излеп башлайдыла, табалмайдыла. Аны къой, кесибиз окъуна хунерли адамларыбыз этген кёп затла бла шагъырей тюйюлбюз. 

- Ол алайды. Фестиваль, чемерликни байрамы болгъандан сора да, жаш адамланы жарыкъландырады, ала ёмюрлени теренинден келген хазнабыз болгъанын кёредиле. Сора, Аллах айтса, бирлери таматаланы ызларындан барырла деп ышанабыз. Тёлюлени араларында байламлыкъланы кючлендирирге керекди. 

- Башха миллетлени келечилери уа боллукъмудула?

- Быйыл къарачайлыланы, ногъайлыланы эм башха миллетлени да усталары келирле деп сакълайбыз. Фестиваль бирлешдирген кючдю, миллетлени араларында кёпюрдю. Бек биринчи «Алтын къолну» 2015 жылда бардыргъан эдик да, аны хайырындан ненча адам шуёхлукъ жюрютюп башлагъанды, билемисиз? Бек кёп!

- Бу жолгъу жыйылыуну не энчиликлери боллукъдула?

-Биринчиден, айтханымча, ол архитектурагъа жораланады. Огъары Малкъардан ташны тилин билген сейирлик уста Байсыланы Алим сёлеширикди. Жангоразланы Къральбий эски эллерибизден биринде – Кюнлюмде талай юй ишлетгенди. Зор бла кёчюрюлген адамларыбызны оюлгъан журтларын жангыдан къурагъандан уллу сууаплыкъ иш къайда? Сау болсунла бу магъаналы ишге къатышхан жашла. Ол жаланда таулуланы угъай, битеу да бу ишни кёрген туристлени окъуна кёллендиреди. Ата-бабалагъа хурмет этиу, аланы жашау журтларын сакълау адамлыкъны баш ышаныды. 

Экинчиден, быйыл фестивальны чеклеринде  къарачай-малкъар халкъны архитектурасына аталгъан назмуланы окъуудан эришиу болгъанды, анда хорлагъанланы Чирик кёлде  жыйылгъанланы алларында саугъаларыкъбыз.

- Сизге кимле билеклик этедиле?

- Халкъла аралы фестивальны бардыргъан тынч болмагъанын ким да ангылайды. Болушханла табыладыла, алай тилеген бек къыйынды! Бу жолдан сора миллет жумушлагъа социал сетьледе счётну жазып къояргъа керек болур: аз-кёп болса да, кёпле къошумчулукъ этселе, ишибиз къураллыкъды. 

Миллет байрамла керекдиле! Ала башха халкълада да бардырыладыла, жамауатны эсин кёп затлагъа бурадыла. Белгилисича, жер башында къол усталыкъланы бир къаууму жокъ болгъандыла, орусча айтсакъ, глобализация, унификация миллет энчиликлени, ала бла бирге къол усталыкъланы да жокъ этип барады. Кийизни орунуна фабрикада этилген кюйюз салынады, агъач пиаланы уа мияла  алышады. 

Алай, ачыкъ айтханда, уллу юйлени къатларында таулула, къарачайлыла да ашханала этедиле, анда, битеу юйюр кюн сайын жыйылып ауузланнган жерде, кийиз тагъаргъа нек жарамайды? Эрттегили жаулукъларыбыз энди тойлада жюрюп башлагъанлары бек къууандырады. Жырларыбызны, тепсеулерибизни да эсгерирге керекбиз. Биз тилибизни, къол усталыкъларыбызны унутсакъ, кесибизге кимбиз деп сорлукъбуз?...Ишибиз алыкъа кёпдю, фахмубузгъа кёре хар бирибиз айныуубузгъа къошумчулукъ этерге кюрешейик. 

Къайтарып айтайым: «Алтын къол» бирикдиреди! Ёзденланы Мадинаны жыйрыкълары, ногъайлыланы келинни кийиндирген адетлери, сабий ансамбльле, къарачай-малкъар халкъны таматаларыны акъыл сёзлери, Черкесск шахарда къырал академияны дизайн факультетини келечилери – башчылары Атайланы Лариса, Алийланы Умар атлы Къарачай-Черкес университетни къаууму – башчылары Эсенкъуланы Казимир, Элбрус эм Черек районланы делегациялары, «Эрирей», «Ийнар» ансамбльле, Сергей Еремеев назмулары бла  – кёп сейирлик затла боллукъдула, хош келигиз!