«Юйюрню магъанасы - бир бирге билеклик этиуде, къыйын, насып кюнде да бир бирге табылыудады»

Урунуу Махтаулукъну толу кавалери Газаланы Исмайылны жашау жолу кертичиликни, иш кёллюлюкню, тириликни юлгюсюдю. Ол 1930 жылны 8 январында Чегем ауузунда Быкъмылгъы деген эрттегили элде Хасанбийни бла Шамаханны уллу юйюрлеринде туугъанды, эгечлени араларында жангыз жаш эди. Таулула не заманда да ишге къаты адамла болгъандыла, Исмайыл да гитчеликден жумуш этерге юйреннгенди, атасына-анасына болушханды. Тёрт класс билим алгъанды, андан сора жашауу саулай да урунуу бла байламлыды. Ол алыкъа гитче заманда Быкъмылгъы элни, чачып, анда жашагъанланы кёчюргендиле. Хасанбий юйюрю бла Яникойгъа кёчюп, анда жангыдан журт къурагъандыла. Алай мамыр, тюзеле баргъан жашауну уруш бузгъанды. Сабий болгъаны себепли аны фронтха чакъырмагъандыла.

Аны ызындан а жангы къыйынлыкъ жетгенди – кёчгюнчюлюк, Исмайылгъа ол кезиуде 14 жыл толгъан эди. Газаланы юйюр Къазахстанны шимал жанында Жамбул областьда Амангельды элге тюшгенди. Ол кезиуню эсгере, Исмайыл элни адамлары огъурлулукъларын, ала къоншуда тынч, иги жашагъанларын айтыучуду. Бир кере, къойла кюте тургъанлай, ныгъышда къатынла: «Харип, анасы ёлгенин билмегенлей айланады», - дегенлерин эшитип, алайда эси аууп къалады, кесине къаллай бир замандан келгенин да билмей эди. Алай бла кёчюрюлгенден сора кёп да бармагъанлай, Исмайыл бла тёрт эгечи атадан, анадан да ёксюз къаладыла. Баргъан жылларында алыкъа гитче болгъанлыкъгъа, ёгюзле бла тырнаууч этгенлеге къошулуп уруннганды, не ишден да къачмагъанды.

Юйде жангыз эр киши болуп, эгечлерини алларында жууаплылыгъын да сезе, колхозгъа киргенди, жыл сайын эм иги ишчиге саналып тургъанды, 1955 жылда уа аны атлагъа къараргъа кёчюргендиле. Атланы гитчеликден бери да сюйгени ючюн, бу иш къыйын болса да, жаратханды. Атасы Хасанбий жашын эр киши халда ёсдюрюр мурат бла ол жюрюп башлагъанлай окъуна, атха миндиргенди, биргесине алып тургъанды. Колхозда кёчгюнчюлеге жылкъыгъа таматалыкъ этерге къоймагъандыла, таматаны нёгерине алгъандыла. Хар жылдан жылкъысы ёсгени ючюн таулу жашха саугъагъа тай бере эдиле, алай башчыгъа уа салмагъандыла. Къартыракъ бир киши, анга къарап туруп: «Мен энди экинчи болуп барлыкъ тюйюлме, тамата этмей эсегиз, кетеме деп бир айт. Сенича ишчини тас этмез ючюн, къазахлыла айтханынга бой саллыкъдыла», - деп юйретеди. Исмайыл тюз алай этеди, сора, кертиси бла да, анга жылкъыны ышанадыла.

Онсегиз жылы толгъанда Исмайыл Улбашланы къызлары Зулихат бла юйюр къурайды. Зулихат да анасы ауругъаны ючюн гитчеликден ишлерге юйреннгенди, аны орунуна чюгюндюрге барып тургъанды. Къолу жарашып, иги ишлегени ючюн, анга саугъагъа бир машок бал туз берген эдиле. Абаданла уа, анга къарап: «Ол гитче, чаганы кючден кётюрген сабий тенгли биз а къалай ишлеялмадыкъ», - деучю эдиле.

Зулихат эрине жашауда, ишде, не къыйын болумлада да керти шуёх болады. Къызлары Мариям эсгергенича, атасыны ишде нёгери болмагъаны, атлагъа уа кече-кюн да къараргъа тюшгени себепли, аналары сабийлени жукъларгъа жатдыргъандан сора, Исмайылны 3-4 сагъатны окъуна тынчайтыр ючюн, аны алышып тургъанды. Бир кере, Зулихат жылкъыгъа къарагъан кече, атла колхозну чюгюндюр бахчасына киредиле. Мадар этерге керек. Исмайыл жылкъыны алайда тауладан бирине чыгъарып, энишге танг ата тюшюрген эди, жылкъы киргенди деселе, мен таудан келе турама деп, палахдан къутулурча.

Гитче сабийлери бла жаш юйюр юртада жашагъанды, тынч тюйюл эди, къышда, сууукъдан, суу челекде окъуна бузлагъанды. Алай ала къыйын кезиулерин жарашып, бир бирге кёл этдире ётдюргендиле.

Туугъан жерлерине Газаланы юйюр 1960 жылда къайтхандыла, мында Яникойда орналгъандыла. Ол жыл Исмайыл колхозгъа малчы болуп киргенди, артха колхозну башчысы тилеп, ийнеклени да саугъанды. Алай бла 90-чы жыллагъа дери уруннганды, саугъаланмай бир жыл да къалмагъанды. СССР-ни Баш Советини Президиумуну буйругъу бла Исмайыл 1975 жылны 14 февралында Битеусоюз социалист эришиуде болдургъан жетишимлери, производствону эм тирликни кёбейтиуге, планланы толтуруугъа салгъан къыйыны ючюн Урунуу Махтаулукъну ючюнчю даражалы ордени бла белгиленнгенди. 1976 эм 1990 жыллада анга Урунуу Махтаулукъну экинчи эм биринчи даражалы орденлери берилгендиле.

Зулихат да эрини жетишимлерине къууаннганды, аны бла ёхтемленнгенди. Ол кезиулю майдалын неда грамотасын келтирсе, кёп сабийли ана андан эсе конвертде бир зат берги эдиле, деп ышарыучу эди. Исмайылны ишде багъалагъандыла, алай гитче иш хакъ уллу юйюрге жетмегенди. Аны юй бийчесине эм багъалы саугъасы тигиучю машинка эди, аны Къазахстанда болгъанында эм иги ишчигеча берилген ахчагъа алгъанды. Ол, керти да, байрам эди, аны бла тиширыу сабийлерине, эрине да кийимле тикгенди, кечеден тангнга кёнчек, кёлек хазыр этип къойгъанды. Тигерге бир жерде да юйренмегенди, ал заманда эски кийимлени сёгюп, аланы къумачха салып, алай келишдиргенди, артда уа ансыз да уста бичгенди.

- Анабыз сабыр, огъурлу инсан эди, аны таныгъанла жер башында андан тынч адам болмаз деучю эдиле. Ингирде олтуруп, хапар айта, ол неда бу терс эди десек, унамагъанды. Кимде да огъурлу, иги ышанланы табып, сиз аны терс ангылагъан болурсуз деп къойгъанды. Биз аны бир минут окъуна солуп кёрмегенбиз, кюндюз юй жумушла бла кюрешгенди, кече уа эшиу эшгенди, тикгенди. Сабийликден эсгериулерибизге шёндю бишген юй гыржынны ийиси, бишлакъны бла энди алыннган сют башны татыулары сингнгендиле, аланы анабыз эрттенликде биз къопхунчугъа хазырлаучу эди. Къонакъланы, арбазгъа киргенни сыйларгъа бек сюйгенди. Ол акъыллы тиширыу эди, атабызны бек багъалагъанды, аны даражасын бийикде тутханды, аны хайырындан атабызны сёзюн бир киши да бузмагъанды, аллай зат эсине да келмегенди. Жарсыугъа, анабыз дуниясын алышханды, - дейди Мариям.

Алай бла огъурлу ата бла ана сегиз сабийни ёсдюргендиле: Ибрагим, Тахир, Алим, Мариям, Магомет, Фатима, Аминат. Аланы гитчеликден уруунугъа да юйретгендиле, жашла жети жылларындан башлап аталарына ийнек сауаргъа, маллагъа бла атлагъа къараргъа, бичен чалыргъа, жыяргъа болушхандыла. Арт юч-тёрт жылгъа дери Исмайыл биченде жашларыны аллында дуруну тутуп баргъанды. Къызла уа аналары бла юй жумушланы этгендиле, эшиу эшгендиле, дырыннга да баргъандыла. Миллетибизде къоншугъа болушхан адет барды. «Бир кюннге ёгюз ёлмез, экиге иеси бермез», - деп аналары жашларын, къызларын да изеуге баргъанда тюз кесигизча ишлегиз, адамлагъа болушугъуз деп насийхат этгенди.

Бюгюнлюкде ала барысы да билимли-окъуулу адамладыла, ишлеген жерлеринде намыслары жюрюйдю. Жашла барысы да аскерде къуллукъ этгендиле, Тахир Каменканы мектебинде устазды, Ибрагим Нальчикде «Успех» школну директоруну орунбасарыды, Алим, Алий бла Магомет къурулушчуладыла. Мариям Нальчикни администрациясында билим бериу департаментни бёлюмюню специалистиди, «Россейни битеулю билим бериуюню сыйлы ишчиси» деген белги бла саугъаланнганды, Фатима Яникойда почтаны таматасы болуп тургъанды, Аминат аскер бёлюмде операторду. Туудукъланы арасында да школну бошагъанлары бийик усталыкъ билим аладыла.

 Эм уллу байлыгъына Исмайыл юйюрюн санайды. Аланы жашауларында магъаналы кюнлени, жетишимлерин табийгъатха чыгъып, барысын да жыйып  белгилейди. Сабий тууса неда жангы юйюр къуралса, эки къой союп тургъанды, бирин кесини юйюне, бирин да къууанч болгъан жерге атап. «Мен сизни ач боласыз деп неда бир башха аллай хыйсап бла жыймайма, аш менсиз да табарыкъсыз. Былай эте турсакъ, туудукъла бир бирлерин сюерикдиле, излерикдиле, къаты тутарыкъдыла», - деучюдю. Бюгюнлюкде да ол сабийлерин, туудукъларын, аладан туугъанланы да бир бирлерине сакъ болургъа, болушургъа юйретеди, хар бирини жарсыууна тынгылап, тюз жолну, амалны кёргюзтеди. Юйюрню магъанасын да бир бирге билеклик этиуде, къыйын, насып кюнде да бир бирге табылыуда кёреди.