Жыр хазнабыз

Буюрулмагъан сюймеклик

Хапармы, таурухму, жырмы, жомакъмы, къайсы болса да хар бирини кесини тарыхы, къадары барды. Дуния жарыгъын кёргенден сора уа ала, аууздан ауузгъа кёче, жер кёре айланнган жолоучу кибик, тёлюден - тёлюге ёте барадыла.

Биз хапарын айтырыкъ да аллай чыгъармаладан бириди. Анга «Дадашны жыры» дейдиле. Кимди Дадаш, бу тизгинлени ким жазгъанды, ала нени юсюндендиле? Биз ол соруулагъа жууап этейик.

Дадаш Османланы Жюнюсню жашыды. Ол 1914 жылда Огъары Малкъарда Мухолда туугъанды. Атасы сабий туугъунчу ажымлы ёлгенди. Жашчыкъ бираз ёсгенден сора, анасы жангы юйюр къураргъа сюйгенин билдиргенинде, аппасы Токъмакъ, бу бала тукъумда ёссе игиди, муну менде къой деген эди. Алай бла ол сегиз жылына дери аппасыны къолунда тургъанды.

Жыл саны келген Токъмакъ къаты ауругъан кезиуюнде жашларын, къызларын да чакъырып: «Хунери болгъан гиртчи сабийди. Къолундан кёп зат келликди. Неда болсун, окъутмай къоймагъыз», - деп осуят этеди. Дадашны атасыны эгечлери, къарындашлары сабийни асыры ариу кёргенден, хар бири да аны кесинде тутаргъа, окъутургъа, юйретирге да ыразы эдиле.

Жаш элде школну бошагъандан сора Нальчикде Ленинчи окъуу шахарчыкъда билим алгъанды. Ол мектепни айырмалы бошагъанладанды. Сора типографиягъа наборщик болуп тохтайды. Бираздан а радиокомитетде малкъар тилде бериулени хазырлап башлайды. Ол кезиуде аны Ростовха окъургъа жибередиле. Аны бошап къайтхандан сора уа «Социалист Къабарты-Малкъар» газетни редакциясында ишлеп тебирейди. 1935 жылда уа аскерге чакъырадыла. Андан башлап, ёлюп кетгенчинге дери, Дадаш аскер кийимлерин тешмегенди. Къуллукъ этиуюн Армавирде экижыллыкъ аскер училищеде башлагъанды. Элде уа аны сюйгени къалгъан эди - Ажоланы Аминат.

Дадаш аны да биргесине элтирге деп тургъанды. Болсада къызны анасы унамады. Ол да сабийине кесича оноу этген эди, къатындан узакъ жиберирге сюймей. Алай бла жаш адамлагъа айырылыргъа тюшгенди.

Ала экиси да бир бирни къаты сюйгенлей къалдыла. Алай андан не хайыр, Аллах жазыу бермесе. Жаш аскер ишин къоюп, элге къайтмады, къыз да анасыны оноуундан чыгъып, юйюн къоюп кеталмады. Бу жол да таза сезимден эсе жашау халла кючлю болдула, эки жюрекни бир бирлерине термилте къойдула.

Аминат а Дадашха жыр жазгъанды. Элде сабийле окъуна биле эдиле аны. Мухолдан Атабийланы Магомет гитче заманыбызда орамлада аны сёзлерин къатлап айланнганбыз деп эсгериучю эди. Бюгюнлюкде уа жырны Хасаниядан Ажоланы Абдул-Керим айтады. Биз да окъуучуларыбызны ол тизгинле бла шагъырей этейик, эки инжиле къалгъан инсанны къадарларына да жарсыйыкъ. 

 

Сакъла, ариуум, сакъла, ариуум,

Биз бирге жашау этербиз.

Бёлек жылланы жашау этерча,

Уллу шахаргъа кетербиз.

 

Украина бир аман узакъды,

Ма, машинасыз баралмам.

Бир бирсиз жашау бизге тузакъды,

Мен сенсиз насып табалмам.

 

Эки сюйген бир болмайды, дейле,

Аллахдан буйрукъ жазылмай.

Неден тургъанма, къалай тургъанма

Айтама десем, базынмай?

Эки сюйгенни къадарларыны юсюнден айтханда, Османланы Дадаш аскерде къуллукъ этип башлагъанды. Хасан кёлню къатында японлула бла сермешге да къатышханды. Андан Украинаны тийресинде къуллукъ этеди. Ол кезиуде Уллу Ата журт уруш башланады. Кёп сермешлеге къатышып, энчи жигитлигин кёргюзтгенди. Урушну биринчи айларында окъуна анга Къызыл Байракъны аскер ордени берилген эди. 1944 жылда онтогъузунчу мартда батырлыгъы ючюн Совет Союзну Жигити деген атха да кёргюзтюлген эди. Халкъны кёчюрюлген кезиую болуп, ол берилмей къалгъанды. Кеси уа 1945  жылда 13 апрельде Берлиннге жетген жерде Гроссенхайн шахарда  ёлгенди.

Аминат бла къадары бир болмагъандан сора, Александр Рудь деп оруслу тиширыу алгъан эди. Аланы эки къызлары болады: Нина бла Жанна. Таматасы сабийлигинде ёлгенди. Гитчеси уа Прохладныйде жашайды.

Аминат да башха адам бла юйюр къурагъан эди. Бир къызлары барды. Бюгюнлюкде ол Нальчикде жашайды. Алгъаракъда дуниядан кетген белгили жазыучу Токумаланы Жагъафарны юй бийчесиди. Кеси уа, Азияны да сынап къайтып келип, кеч мында ауушханды. Ёлгенлени Аллах гюняхларын кечсин.

Дадашны адамлыгъына, жигитлилигине хурмет этип, эллилери Мухолда школгъа атын атагъандыла. Аллах ыразы болсун алагъа.

Ма алайды буюрулмагъан сюймекликни хапары.

Османланы Хыйса.
Поделиться: