Архив документле хапарлайдыла

Жауну аллында таукел сюелгендиле

1941 жылда 22 июньда  башланнган Уллу Ата журт уруш жер башында бек кёп къан тёгюлген эмда ары дери адам айтып эшитмеген кюйсюз къазауат болгъанды. Немис-фашист аскерлени ууатыугъа битеу совет халкъ бла бирге малкъар халкъ да кесини тийишли юлюшюн къошханды.  Россей Федерацияны Къырал архивинде болгъан шартлагъа кёре, уруш жыллада аскерге чакъырылгъан, кеслери ыразылыкълары бла да фронтха баргъан жашларыбыз бла къызларыбыз 12,7 минг болгъандыла.

Кёп таулу жашла, взводлагъа, роталагъа, батальонлагъа, полклагъа башчылыкъ эте, душман бла сермешледе кишиликни бла жигитликни юлгюсюн кёргюзтгендиле.

 Лётчик Байсолтанланы Алим Къабарты-Малкъардан биринчи болуп тийишли болгъанды бийик даражалы атха –Совет Союзну Жигити. Ол 277 кере жетишимли учханды, душманны 23 самолётун агъызгъанды.  Уммайланы Мухажир а  Одесса ючюн сермешледе этген батырлыгъы ючюн тийишли болгъанды ол махтаугъа. 

 Малкъар халкъны келечилери  Уллу Ата журт урушну ал кюнлеринден башлап  битеу фронтларында да сермешгендиле. Брест къаланы Чочайладан, Созайладан, Батчаладан, Джаппуладан, Байзуллаладан , Борчаладан эмда башха тукъумладан жашларыбыз къоруулагъандыла.  Къулийланы Къайсын  урушха 1941 жылда жаз башында Латвияда тюбеген эди. Сталинград фронтда  аскер корреспондент болгъанды. Кёп шахарланы азатлаугъа къатышханды. Жигит танкчы Залийханланы Магомет фронтха  1941 жылда 7 ноябрьде Къызыл майданда параддан кетген эди.

Москва ючюн къазауат этгенлени араларында Гиляхланы Исхакъ, Асанланы Мурадин, Бёзюланы Ахмат эм кёп башхала болгъандыла. Къыралны ара шахарын къоруулай жоюлгъандыла Хаммаланы Азрет, Малкъондуланы Ахмат, Атмырзаланы Магомет эм кёп башхала. Сталинград ючюн кюйсюз сермешледе Уяналаны Баттай, Ностуланы Магомет, Хоханаланы Биязулкъа, Туменланы Хадис, Аттасауланы Мухтар бла Салих эм кёп башхала батырлыкъларын  кёргюзтгендиле. 

Кавказ ючюн  да Занкишиланы Алий, Къудайланы Ахмат, Малкъондуланы Алий, Ахкёбекланы Аликош, Батчаланы Доммай, Нёгерланы Эрменбий эм башхала  къанларын-жанларын аямай сермешгендиле…

Уллу Ата журт урушда Хорламны келтириуге къыйын салгъан жашларыбызны бла къызларыбызны  барысыны да атларын санап чыкъгъан къыйынды. Тарых илмуланы доктору Аккыланы Светлананы шартларына кёре, 16 таулу кёргюзтюлген эди Совет Союзну Жигити деген атха. Алай белгили сылтаула бла ол алагъа берилмей къалгъан эди. Аланы араларында Теммоланы Юсюп, Этезланы Зекерия, Эльсуерланы Кёккёз, Османланы  Дадаш,  Къудайланы Шамшюдюн, Зокаланы Къонакъ, Черкесланы Сарыбий эм башхала бардыла.

 Жыл сайын Уллу Хорламны кюнюне атап чыгъаргъан номерлерибизде биз жигитлерибизни атларын сагъынмай къоймайбыз. Ма бюгюн да бир къауумуну юсюнден жазабыз, суратларын да басмалайбыз.                                                                

Хар затны фронтха, хар затны хорламгъа!

 Уллу Ата журт урушну жылларында Къызыл аскерге бла флотха болушуу бир да болмагъанча кенг жайылгъан эди. Уруннганла къоруулауну фондун да къурагъандыла. Ары уа  адамла ахчаларын, багъалы затларын,  жылы кийимле, аны къой – аш-азыкъларын окъуна бергендиле.

Къабарты-Малкъарны  уруннганлары да ол огъурлу да, керекли да ишден бир жанында къалмагъандыла. Ала, ахча жыйгъанлары бла къалмай, аскерчилеге кийимле, аш-азыкъ, башха керекле да мажарып ийгендиле. Къызыл Аскерни 26-жыллыгъына деп аллай саугъаладан фронтха 4 вагон жиберилгенди. Ол санда 3 минг къол жаулукъ, 2500 къауум къолкъап, 15 жамычы, 2 тонна къыйма, 3 минг тауукъ, 5 минг тоннадан аслам эт, 3 тонна жемиш, тахта кёгетледен бир вагон эмда кёп башха ашарыкъ затла бла кийимле хазырланнган эдиле.

Нальчик районну колхозчулары  уа бир ыйыкъны ичинде 623 00 сом жыйып бергендиле, Нартан элден а -200 500 сом, Экинчи Чегемден – 100 000 сом, Урвандан  - 90 000 сом, Герменчикден – 89 000 сом, Кенжеден да  93 112 сом жыйылгъан эди. 

«Думала» эл мюлк артельни ишчилери Малкъондуланы Фатимат бла Гемуланы Канимат, башхала да къыралгъа 100-шер килограмм картоф сатхандыла. Алтмышжыллыкъ Таумурзаланы Шаги а: «Эки жашым да Ата журт ючюн  къазауат этедиле да, мени 50  килограмм картофум душманны ууатыугъа аз да себеплик этсе ыразыма»,-деген эди. 

Уруш жыллада республика къыралгъа 278 130 тонна мирзеу, 47 399 тонна чеплеу, 56 275 тонна картоф, 19 512 тонна тахта кёгет, 164 165 гектолитр сют, 9 025 центнер жюн, 27 минг  ат берген эди. Къоруулау фондха эмда къыралгъа займ халда  160 580 566 сом ётдюргенди.

Немислиле республикагъа киргинчи аны жеринде 13 минг ундуругъу бла 14 эвакогоспиталь болгъанды. Алада  1941-1942  жыллада 60 минг жаралы эмда саусуз аскерчиге багъылгъанды.

Правительство халкъыбызны урунуу жигитлигине бийик багъа бергенди. 1942 жылда боюнларына салыннган борчну бет жарыкълы толтургъанлары ючюн 53 промышленность предприятие сыйлы саугъалагъа тийишли болгъандыла, 32 мингнге жууукъ ишчиге бла колхозчугъа  уа орденле эмда майдалла берилгендиле.

Текуланы Хауа хазырлагъанды.
Поделиться: