Буйрукъсуз бир чекчи да артха турмагъанды

Уллу Ата журт уруш башланнган кюннге

1941 жыл. 21 июнь. 13 сагъат. Немисли аскерлеге «Дортмунд» буйрукъ бериледи. Алай бла  экинчи кюн СССР-ге чабыууллукъ башланырыгъыны юсюнден белги этилгенди.

  Гитлерчи аскерлени «Ара» къауумуну 2-чи танк бёлюмюню командующиси    Гейнц Гудериан эсгериулеринде былай жазгъанды: «Оруслула  биз урушну ачаргъа  хазырланнганыбызны чырт да билмегенлерин ангылагъанма. Брест къаланы арбазында оркестр макъамла согъады, къалауурла  жерлерине салынадыла. Запад Бугну жагъасында совет аскерчиле кёрюнмейдиле».

 21 сагъатда  90-чы чекчи Сокальский комендатураны аскерчилери Буг суудан ётген немислини тутхандыла. Аны Владимир-Волынский шахарда штабха ашырадыла. Сорууда ол аты  Альфред Лисков болгъанын, вермахтны 15-чи жаяу дивизиясыны 221-чи полкунда къулллукъ этгенин айтады. Ол 22 июньда танг алада немислиле СССР-ни бла Германияны къырал чегинден ётеригин билдиреди. Аны айтханы командованиягъа жетдириледи.

Аны бла бирге Москвадан запад аскер округну бёлюмлерине Наркоматны  1-чи номерли дерективасы келеди: «22-23 июньда немислиле   ЛВО, ПрибОВО, ЗапОВО, КОВО, ОдВО бёлюмлеге чабыуул этерге боллукъдула… Бизни аскерлени борчу – жушманны бузукъларына жууап бермезге – андан да къыйын ишле башланмаз ючюн».  Бёлюмле атышыугъа хазырланыргъа,  къыралны чегини тийресинде жашырын от бардырылгъан жерледе тохташыргъа, авиацияны  кётюрюрге буйрукъла бериледиле.  Алай директива аскер бёлюмлеге жетдирилмейди.

Эрттенликде 3 сагъат 5 минутда 14 немисли  бомбардировщик Кронштадтха  28 магнит топ атадыла. Тёрт минутдан  Къара тенгиз флотну командующиси  вице-адмирал Октябрьский Баш штабны таматасы Жуковха былай билдиреди: «Флотну хауада болумгъа къарау-билдириу системасы тенгизни жанындан кёп санда самолётла учуп келгенлерин билдиреди, ала кимникиле болгъанлары белгисиз. Флот  хазырлыкъдады».

3 сагъат 30 минутда Запад округну штабыны таматасы генерал Климовских душман авиация Белоруссияны Брест, Гродно, Лиду, Кобрин, Слоним, Барановичи эм башха шахарларына чабыуул этгенлерин билдиреди.  Ызы бла  3-7 минутну ичинде  Киев, Прибалтика аскер округланы штабларыны  башчылары  генералла Пуркаев бла Кузнецов  немисли авиация  Украинаны шахарларына, ол санда Киевге да эмда Ригагъа, Шауляйгъа, Вильнюсха, Каунасха эм башха шахарлагъа топла атханларын ачыкъ этедиле.

3 сагъатда 42 минутда  Генштабны башчысы Жуков Сталиннге сёлешип,  Германия уруш ачханын билдиреди.  Сталин,  Тимошенкону бла Жуковну  Кремльге чакъырып, политбюрону жыйылыуун бардырады.

3 сагъат 45  минутда 86-чы август чекчи отряд гитлерчилени разведка-диверсия къаууму бла сермеш ачады. Душман  жокъ этиледи. Жыйырма минутдан 86-чы чекчи отрядны заставаларына артиллерия от ачылады. Энтта он минутдан сермешле  Запад эм Прибалтийск округлада башланадыла.

  4 сагъат 15 минутда  Брест къалагъа гитлерчи артиллерия от ачады. Ал такъыйкъалада окъуна складла жокъ этиледиле, телефон байламлыкъ юзюледи, аскерчиле, мамыр адамла да ёлтюрюледиле. Вермахтны 45-чи жаяу дивизиясы къалагъа жан атады.

Алай аланы алгъа барыуларын совет аскерчилени контратакасы тыяды. Вермахтны 45-чи дивизиясыны штабыны Брест къалада сермешни юсюнден билдириуюнден: «Оруслула къазауат бардырадыла. Къаланы ичинде жаяу аскерле 35-40 танкны эм бронемашиналаны болушлукълары  бла  къорууланадыла. Мараучула офицерлени бла унтер-офицерлени уллу къауумун ёлтюргендиле».

14 сагъатда  немислиле Брест къаланы къуршоугъа аладыла.  Болсада совет аскерчиле жесирге тюшмейдиле, ала душманнга къажау сермешлерин тохтатмайдыла.  1-чи чекчи застава вермахтны айырмалы аскерлерине къажау урушну 10 сагъатны бардырады. Гранатла бла мараучу сауутладан башха онглары болмагъан аскерчиле 60 гитлерчини жокъ этгендиле, юч танкны кюйдюргендиле.

Гитлерчи командование къыралыбызны чеклерин бузуугъа жаланда  20 минут бергенди. Алай  душманны муратлары алай тынч толмагъандыла. Чекчи заставала душманнга къажау урушну бир сагъатдан 45  кюннге дери бардыргъандыла. Брест къаланы юг-кюн батыш жанына гитлерчиле жаланда ингирде 17 сагъатда киредиле. Къала ючюн уруш энтта ыйыкъны баргъанды.

Брест къаланы жигит къоруулаучуларыны арасында кавказлыла да болгъандыла: таулула, къарачайлыла, къабартылыла, чеченлиле, осетинлиле, ингушлула, дагъыстан халкъланы келечилери.

Къабарты-Малкъарны жюз келечиси Брест къалада гитлерчиле бла биринчи къанлы къазауат бардыргъандыла. Жаланда 125-чи мараучу полкда ол кезиуде бизни 20 жерлешибиз къуллукъ этгендиле, деп жазадыла тарыхчыла.  Совет аскерчиле бла офицерле гитлерчилеге жол бермей, алайда айдан аслам заманны уруш бардыргъандыла.   

Къаланы жигит къоруулаучуларыны араларында таулу жаш Элбрус районну Чылмас элинден Жаппуланы Къудайны жашы Тахир да бар эди. «Брест къала» мемориал комплекс» къырал учрежденияда болгъан шартлагъа кёре, 1941 жылда 22 июньда 6-чы Орлов Къызыл байракълы стрелковый  дивизиясыны 125-чи полкуну миномёт батареясыны аскерчиси Жаппуланы Тахир къаланы Шимал-Кюнбатыш жанында къабакъларын къоруулагъанды.

125-чи стрелковый полкну миномёт батареясыны сержанты Фурсовну эсгериулерине кёре, сермеш башланнганында Тахир ат оруннга чабып, ичинден битеу атланы эркин этген эди. Ол суу алыргъа баргъан кезиуде уа жаралы болады, алай анга да къарамай, тизгинден чыкъмай, душман бла андан ары сермешеди. Ол гитлерчилеге къажау биринчи штыковой атакагъа да къатышханды, андан сора уа  фашистле артиллерия полкдан артха къысталгъан эдиле.

Тахирни юсюнден кеслерини эсгериулеринде башха аскерчиле да жазгъандыла. Сёз ючюн, 125-чи стрелковый полкну 3-чю миномёт ротасыны страшинасы Кипкеев журналистлеге берген интервьюда Жаппу улуну юсюнден былай айтхан эди: «… контузиядан сора эсими жыйгъанда, аскерчиле мени мина чачылгъан жерден нёгерим Бахсандан Жаппуланы Тахир чыгъаргъанын билдиргендиле.  Биз  не къыйынлыкъда да бир бирибизге болушургъа ант этген эдик. Тахир сёзлерине кертичи болгъанды…»

Туугъан къарындашла Къулбайланы Юсюп бла Мажау да уруш башланнганда Брест гарнизонда къуллукъ этгендиле. Ала экиси да ма бу къанлы сермешледе, темир окъуна эригенча кёрюннген къыйын кюнледе  жоюлгъандыла. Брест къаланы къоруулаучуланы араларында къарачай-малкъар халкъны башха уланлары да болгъандыла: Байзуллаланы Темиркъан, Созайланы Зуха, Чочайланы Осман, Чеченланы Мухадин.

Гочияланы Адильгерийни жашы Халитни аты да Брест къаланы къоруулаучуланы эсгертмесинде жазылыпды. Ол Схауатда устаз болуп ишлегенди, Карл Маркс атлы колхозну партия организациясыны секретары да болгъанды.   

Уллу Ата журт урушну биринчи кюню ма былай къуралгъанды. Уллу Хорламгъа дери совет халкъгъа энтта 1417 кюнню бла кечени сермеширге тюшгенди.