Таулу кийизледе динни белгилери

Меценат  Локияланы Рашит эрттеден бери да  таулу кийизлени  кёп тюрлюлерин  жыйышдырып, сакълайды. Аны бла бирге ол аланы Нальчикни музыкалы театрында, Къырал концерт залда, Курорт залда,  культура эмда солуу паркда  республиканы эллеринде болгъан тюрлю-тюрлю  къууанчлы ишледе  кёргюзтеди. Таулу кийизлеге жууукъ эмда узакъ тыш къыралладан келгенле угъай да, бу жерлиле окъуна да эс бурадыла. Ала бары да  тиширыуланы къол къыйынлары бла ишленип, кесиликлери бла  аламатдыла.

Аллай кёрмючле  Къулийланы Къайсынны юйю-музейинде, Шыкъыда Кязим хажини юйюнде, Чирик кёлню жагъасында «Алтын къол» фестивалда, «Нарт» оюнлада да  къуралгъандыла.

Кёзге ариу кёрюннген, кёп накъышлы кийизле  узакъдан  окъуна кёрюнмей   къаллыкъ тюйюл эдиле. Ала къайда салынсала да, ол жерге къууат бередиле.

Мен, аладан биринде  Рашидге тюбеп, кийизлени аллай бирин къайдан тапханын эмда аланы жыяр  акъыл къалай келгенин айтырын тилегенме.

-Анамы анасы Бапыналаны Шахий, ол кеси да шыкъычы эди, кийизге, жамычыгъа уста болгъанды. Мен а, табанларым  исси суудан ачыта тургъанларына да къарамай, ыннам бла бирге бир къауум тиширыу согъа тургъан кийизни, жамычыны юсюнде чабып айланыучу эдим. Бу усталыкъ жокъ болуп барады. Абаданларыбызны ёмюрлери узакъ болсун, алай ала кетселе, кийиз согъуу унутуллукъду. Ол алай болмасын деген хыйсапдан жыйып башлагъанма кийизлени. Кёрмючлени  бир къауумларына  отузусун, башхаларына тогъузун-онун  элтиучюме. Аны сылтауу, кёрмюч къайда къуралгъанына кёреди. Алай  кийизлерими барысын да санасакъ, къыркъдан артыкъ боладыла. Кийизле – халкъыбызны хазнасыдыла.

-Сен аланы жыйгъанлы уа къаллай бир заман болады?

-Тогъуз-он жылгъа жууукъ. Сёзсюз, алыкъа кёбюм жокъду. Болсада, элле сайын айланып, танышларыма, шуёхларыма да билдирип, ишни андан ары бардырыр муратдама.

-Кийизлени араларында энчиле, жарсыугъа, кюн ашагъанла да тюбей болурла?...

-Кёрмючлеге чыгъаргъанларымы араларында бири барды да, ол онтогъузунчу ёмюрден къалгъанды. Аны манга шуёхум Солтанланы Тахир бергенди. Алимле айтханнга кёре, кийизни этилгени, накъышлары да бирсилеге ушамайдыла. Аны юсюнде кёп тюрлю  динлени белгилери бардыла. Ол бек  сейирликди. Эрттеден къалгъанына кёре уа, бек  багъалыды. Аны Тахирни ыннасыны ыннасы сокъгъан эди деген хапар барды. Мен аны юсюнден алимлеге да билдиргенме, ала келип, тинтген да этгендиле.

Дагъыда  таулула бла Орта Азиягъа барып, артха къайтхан кийизле да бардыла. Аланы кюе ашагъан жерлери кёпдюле, жарсыугъа.

-Сёзсюз, быллай затланы сакълар ючюн жер, амал да керекдиле. Сен аланы къайда тутаса?

 -Ол алайды. Кийизле бары да юйюмдедиле. Ала бир уллу отоуну аладыла. Кюе андан ары ашамаз ючюн а, кёп тюрлю амалла этерге кюрешеме. Насыпха, шёндю аны ючюн деп кёп тюрлю затла бардыла.

 -Сен кесинг а миллет накъышланы магъаналарын билирге сюемисе?

- Бек  сюйюп биллик эдим, алай аланы юсюнден жазылгъан кёп китап жокъду. Бу кийизлени хар бирини да  кеслерини энчиликлери барды. Аланы уа алимледен сора бусагъатда киши билаллыкъ тюйюлдю. Мен билген а, тюрк тилли миллетле кийизни накъышына кеслерини жерлерини, динлерини белгилерин салып болгъандыла.

Таулуланы бла къарачайлыланы жашауларында кийиз  уллу магъананы тутханды. Ол юйню къабыргъасын омакъландыргъандан сора да, бернеге да берилгенди, аны юсюне жатхан да этгендиле. Кийизи болгъан юй байгъа саналгъанды. Бек ыразы боллукъ эдим, тиширыуларыбыз бу ишге эс бурсала. Мен билгенликден, Огъары Малкъарда, Огъары Бахсан элде, Тырныауузда да кийизле сокъгъан гитче цехле бардыла. Ала бу усталыкъ къайтырына ышаныулукъ бередиле.

Суратда: Локияланы Рашит 19-чу ёмюрде ишленнген кийизни къатында.

 

Холаланы Марзият.
Поделиться: