Жашла юйюр къураргъа сюемидиле?

Юйюр жамауатны кесегиди, аны къурагъан мурдорду. Арт жыллада анга къыралны жанындан уллу эс бурулады, юйюрню магъаналылыгъы 2020 жылда Конституциягъа кийирилген тюрлениуледе бютюнда кёрюнеди. Сёз ючюн, 4-чю пунктну 67 (1) статьясында былай айтылады: «Къырал политиканы бардырыуда сабийле энчи жерни аладыла. Аланы юйюрде юйретиуню эм игиге санап, ата-анасыз къалгъан балаланы ёсдюрюуню борчун боюнуна къырал кеси алады».

Тарых илмуланы кандидаты Х.М. Бербеков атлы Къабарты-Малкъар къырал университетни социал ишни теориясы эм технологиясы кафедрасыны доценти Залина Шоранова билдиргенича, ала университетде жаш адамланы юйюр къураугъа эм юйюр жашау бла байламлы оюмларын билирча тинтиуле бардыргъандыла, аланы эсеплери бла уа окъуучуларыбызны шагъырей этерге сюебиз.

 - Къыралны, регионну да айныуунда юйюр уллу магъананы тутады, нек дегенде сабийлени ёсдюрюу, жамауат жашаугъа юйретиу анда тамамланады. Арт жыллада болгъан тюрлениуле юйюрлени къурауда, юйюр турмушда кеслерини ызларын къойгъандыла, анга къырал даражада аллай бир эс бурулгъаны да аны ючюндю. Алай арт кезиуде айырылгъанланы саны асламды, 2021 жыл бла тенглешдиргенде, 2022 жылда энди къуралгъан юйюрлени саны тюрленмегенди, чачылгъанланы саны уа 37,3 процентге жетгенди, ол бизни гитче республикабызгъа уллу тарихди. Бу халла юйюрню институту артыкъ иги болумда болмагъанына шагъатлыкъ этедиле, - дейди ол.

Залина Владимировна жаш адамланы жашауларында юйюр къаллай магъананы тутханын билир муратда 17-22-жыллыкъ студентлени араларында тинтиуле бардырылгъанларын да айтханды. Аланы кёбюсю юйюр жашауну былай кёредиле: сабийле ёсдюрюу, бир бирге болушлукъ этиу, турмуш, сюймеклик бла насып бийлеген журт. Сорулгъанланы 98 проценти артда жашауларында юйюр къурар муратлыдыла, жангызда эки процент аллай умутлары болмагъанларын билдиргендиле. Юйюр къураргъа кёпле 18-25 жыл санны тап кёргендиле, былайда жашла кечирек жыл санны айтхандыла, аны сылтауу ала тынгылы иш табаргъа, юйюр тутуп башлардан алгъа иги айлыкъ алыргъа сюйгенлери бла байламлыды. Юйюр къураргъа къаллай чурумла келтирирге боллукъдула деген соруугъа, студентле эм алгъа аллай итиниулюк болургъа тийишлисин айтхандыла. Ызы бла тизмеде сюймеклик, эркин жашаргъа итинмеклик (35 процент) бла файдалы келинлик неда киеулюк (15процент) барадыла.

Динни юсюнден айтханда, жаш тёлюню жартысындан асламысы сабийлерин динни ариу ниетлеринде ёсдюрюрге сюйгенлерин айтхандыла, 24 проценти – жамауат жорукъла бла ниетле тамам болгъанларын, 18 процент а аны юсюнден сагъышланмагъанларын билдиргендиле. Сабий табыу эм ёсдюрюу юйюрню эм сыйлы, магъаналы да борчларындан бириди. Студентлени жангызда 5 проценти жангыз бир балалары болса сюйгенлерин чертгендиле, къалгъанлары эки эм андан кёп сабийлери болса къууанырыкъдыла.

Жаш адамла юйюр къурагъанларын ЗАГС-да бегитириклерин да таукел айтхандыла. Эсепге тюшмей бирге жашауну кёпле къабыл кёрмегендиле, ол а, баям, бизни жамауатда намыс-тёре кючлю болгъаны бла байламлыды. 27 процент юйюр къурагъанда ата-аналаны ыразылыкълары керек болгъанын чертгендиле, 17,5 процент а ол инсанны энчи жумушу болгъанын, аны ючюн бир кишини да ыразылыгъын излерге тийишли кёрмегенлерин белгилегендиле. Къаллай сылтау бла уа айырылыргъа боллукъ эдигиз деген соруугъа кёбюсю, бир бирни ангылаялмасала, жашау нёгерлени кеслерин тийишлисича жюрютмеселе (къол кётюрселе, ичселе эм аллай башха затла), дин эм маданият кёз къарамлары башха болса, ата-аналагъа, жууукълагъа хурмет эте билмеселе, деп жууаплагъандыла. Жарсыугъа, кеслери къурарыкъ юйюрде арада халла ата-аналарына ушарын сюймегенле да чыкъгъандыла, ол а жаш адамла абаданланы араларында байламлыкъланы юлгюге алыргъа сюймегенлерин, аланы жаратмагъанларын кёргюзтеди. Бу шарт да юйюрде кризисни бир жаныды.

Алай бла бу тинтиуле жаш адамла юйюр къураргъа сюйгенлерин, алай алгъа мюлк-хазна жаны бла хазыр болууну магъаналыгъа санагъанларын кёргюзтгендиле. Бир жаны бла ол оюм тюздю, алай бирси жанындан а, экономика болум ырахатлы болмагъанын эсге алсакъ, мюлкню жыйыугъа кёп заман кетеригине къоркъуу барды. Бирге къыйын салып байыкъланыуну да иги кесек студент къабыл кёргендиле, алай къызланы асламысы юйге файда эр киши келтирирге тийишлисин айтхандыла – ол а юйюрге тёрели кёз къарам сакъланнганын, анда башчы ата болгъанын кёргюзтеди. 

Былайда сейирлери болгъан органлагъа быллай эсгертиуле этерге боллукъду: юйюрлеге мюлк болушлукъ этгенден сора да, психология, право, педагогика эм башха жаны бла себепликни унутмазгъа; билим бериу учрежденияланы барысында да юйюр байламлыкъланы кючлеуге, аланы магъаналарын ёсдюрюуге эс бурургъа; ёсе келген тёлюлени юйретиуде жаш адамланы излемлерине да къараргъа, аны ючюн а социал тинтиулени да бардырыргъа.

Кульчаланы Зульфия хазырлагъанды.
Поделиться: