Картофха аслам хата салгъан ауруу

Картофха эм уллу заран салгъан аурууладан бири - ракды. Аны Perc деген жууа къозгъайды. Бизни къыралгъа биринчи кере ол Уллу Ата журт урушну кезиуюнде тюшгенди, немисли аскерчилеге ашатыргъа Германиядан келтирилген картоф бла бирге.

Россейде картофну бек сюйюп хайырланадыла, аны себепли бу ауруугъа уллу эс бурургъа тюшеди. Бюгюнлюкде картоф рак кёп регионлада къозгъалыргъа боллукъду, дейдиле Шимал Кавказны ведомствола аралы ветеринария лабораториясыны Къабарты-Малкъарда бёлюмюню специалистлери.

Картоф ракга къажау ишни къыйматлыгъыны юсюнден айтханда, ол чыкъгъан жерни заманында ачыкълау бек магъаналыгъа саналады. Аны оздурса, инфекция топуракъда жайылып башларгъа боллукъду. Бахчада картофну жыл сайын къайтарып бир жерде салып турсагъыз, алайда ауруу бютюнда тамырланады.

Бу ауруу не бла билдиреди кесин?

Юсюнде тюрсюнлю хобустагъа ушашлы абериле чыгъып башлайдыла. Бирде ала бек уллу болургъа боллукъдула. Жууа къуру картофну угъай, битимни тамырларын, чапыракъларын да къысады. Аллай кёпген жерлери жерге тюшселе, ичлеринден заранлы кесекле чыгъып, тёгерекге жайыладыла.

Аурууну къозгъагъан зат битимни клеткасыны ичинде ёсген паразитге саналады, аны ючюн томатлагъа да кёчерге боллукъду. Бу заранлы жууаны урлугъу бек чыдамлыды, топуракъгъа тюшсе, отуз жылгъа дери сакъланыргъа боллукъду. Аллай кючю эмда салгъан хатасы ючюн картоф рак карантиннге тийишли ауруугъа саналады.

Къалай жайылады ол?

Асламысында ауруулу картоф неда анга жабышхан топуракъ бла. Инфекция дагъыда урлукъ эмда зыгытла бла да жайылады.

Профилактикасы

Ауруу тамырланнган жерде карантин эмда фитосанитария жаны бла жумушланы тамамларгъа керекди. Аллай картоф башланы эмда аланы кеслерин жыйып кюйдюрюрге тийишлиди. Дагъыда юслерине хлор тытыр, формалин неда патеген къуюп, ызы бла эм азындан бир метр жер тюбюне басдырыргъа боллукъду.

Бахчаны бу ауруудан сакъларча ма бу жорукълагъа эс бурсагъыз игиди:

- бир жерде картофну юч жылгъа бир кереден кёп салмагъыз;

- аны къатында паслён битимле, сёз ючюн, томатла ёсдюрмегиз;

- картоф бахчада заранлы хансланы къурутуп кетеригиз;

- карантин кийирилген жерледен урлукъ алмагъыз, мешхут да келтирмегиз.

Бу ауруугъа чыдамлы картоф сортла жерни андан 5-6 жылны ичинде тазалайдыла. Шимал Кавказда, ол санда Къабарты-Малкъарда, ёсерге боллукъ отуз чакълы сорту барды аны. Аланы бир-бирлери бизни тийреледе жайылгъан «алтын тюрсюнлю нематода» деген карантин ауруугъа да чыдамлыдыла, сёз ючюн, ма была: «Аврора», «Зекура», «Лабадиа», «Моцарт», «Ред Леди», «Розана», «Рябинушка» эм башхалары. Жаланда картоф рак бла уа «Голубизна», «Ласунак», «Луговской» эм талай башха сортлары аурумайдыла.

Бахчагъа, тирликге да аслам хата салыргъа боллукъ аурууну лабораторияда тинтип билирге боллукъдула. Аны бла бу материалны жарашдыргъан бёлюмде да кюрешедиле.

Улбашланы Мурат хазырлагъанды.
Поделиться: