Буула

Бизни ангылауубузгъа кёре, буула эки тукьумдан кёп тюйюлдюле. Кертисин айтханда уа, ала тогъуз тукъумгъа юлешинедиле, алай бла хар уллу территорияны кесини бир неда эки-юч тюрлю буулары бардыла. Бууланы бек сейирлиги, уллу жашау магъанасы болгъаны Север къыралланы жерлеринде, тундрада, полярный къуршоуну огъары жанында аз агъачлы, кырдыклы жерледе жашайдыла. Аны кесине да север буу дейдиле. Кеслери да къолгъа иги юйренедиле, кийик сюрюулери да кёпдюле.

Кийикле, уллу сюрюуле болуп, иги отлаулары, кютюу жерлери болгъан аулакъланы излей, узакълагъа айланадыла, бир жерден башха жерге кёче. Аллай “жолоучулукъланы” кезиуюнде ана буула эм аланы бузоулары, таналары, сюрюуню аллында барыучудула. Эркек буула уа аланы ызларындан бир бёлек кюн артха къалып барадыла.

 Север буу Европаны, Азияны, Север Американы север регионларында жашау этеди. Северни халкъларыны жашаулары север буу бла къаты байланышыпды. Ала бу жаныуарны терисинден тутхучлу, бирда болмагъанча жылы, ариу юс эм аякъ кийимле, бёркле этедиле, чатырларын да аланы терилери бла жабадыла. Бууну къалын тюклю терилери сууукъгъа чыдамлыдыла, жылыны иги тутадыла. Бу малны эти да татыулуду, дарман магъанасы да болгъан затды. Бир-бир жерледе бууланы саугъан да этедиле. Сютю да бек къалынды, татыулуду, аны Северде жашагъан халкъла ёпке ауруугъа къажау кюрешде кенг халда хайырланып тургъандыла.

 Дагъыда аланы иер салып да, чанагъа жегип да жюкле, адамла ташыуда кенг хайырланадыла. Атхача минип да айланадыла.

Бу буугьа Америкада карибу дейдиле. Эштада, тюрк тилли север халкъла атагъан болур эдиле буугъа ол атны, “къара буу" деп, териси къаралдым-мор болгъаны ючюн.

Орта эсеп бла алгъанда, бу малланы узунлукълары 1,5 - 2.5 метр, ауурлукълары 60-70 килограммдан башлап (тишилери), 300-315 килограмм жалкъаларына дери бийикликлери 1-1,5 метр чакълы болуучудула. Быланы бек сейир ышанлары уа мюйюзлеридиле. Мюйюзле эркегинде, тишисинде да боладыла. Аланы узунлукълары 1,5 метрге  жетеди, ауурлукълары уа 20- 25 килограмм болады.

 Къызыл буу север буудан  гитчерекди. Кеси да Европада, Азияда, Север Америкада  тюбейди. Бу малланы  Юг Америкагъа, Австралиягъа, Жангы Зеландиягъа да жайгъандыла. Къоркъакъ жаныуарды, къолгъа 1,5 метр, ауурлукълары уа 20-25 килограмм боладыла. Бу эки тюрлю бууну да мюйюзлери кюз артында тюшедиле да, жаз башына дери жангыдан ёседиле. Мюйюзледен ариу бичакъ сапла, башха аллай затла, юйледе уа илкичле этедиле, ариулукъгъа эшик, терезе башларына урадыла.

Бууланы бек уллуларындан эм мазаллыларындан бири лось деген бууду. Жерни север Европада эм Север Америкада жарымында тюбейдиле. Къолгъа юйренмейди. Эркек буулары орта эсеп бла 530- 540 килограмм тартадыла, алай 800 килограмм тартханлары да тюбейдиле. Тишилери гитчерекдиле, эркеклерини уллу къалакъ бутакъ мюйюзлери боладыла. Буула бирер бузоу табадыла.

 

Поделиться: