Батырлыгъы, ётгюрлюгю да халкъны ауузунда къалгъанды

Габоланы Исламны жашы Хапис Чегем ауузунда аты айтылгъан жашладан бири болгъанды. Аны билгенле жигитлигини, ётгюрлюгюню да юсюнден айтып тауусалмайдыла. Мени атам  да аны иги таныучусун айта-айта туруучуду. Хаписни къарындандашыны къатыны Наныу(жаннетли болсун) къайыныны юсюнден кёп хапар айтханын эшитгенме.

Эсгериулеге кёре, ол, уруш башланып, немисли фашистле Чегем ауузуна киргенлеринде, партизанланы алчылары болуп, иги кесек душманны къыргъандыла. Бир къауум адам болуп, фашистлени алларын сакълап туруп, уруш ачып, таугъа иймегенлени санында Хапис да бар эди. Аны бла биргесине экиге айланнган къарындашы Габоланы Мусос да болгъанды. Халкъны айтыууна кёре, была экиси да бийик ёсюмлю, субай санлы, намыс-сыйалгъан жашла эдиле.

Фашистле партизанлагъа къажау уллу каратель отряд  жибередиле. Аны Хапис жыйыны да эшитеди, алай, иш къысха болгъаны себепли кётюрюлюп кеталмайды. Ол заманда ачы къазауатха киредиле Немислиле, партизанла тургъан жерни аяусуз атдырып, тёгерекни къара  букъугъа алдырдыла. Ол кезиуде бу жерледе ташны, агъачны да иги билген, жигитлиги, кишилиги бир тюрлю мардагъа сыйынмагъан Мусос, бир таш артындан башхасына кийик кибик секире, къаты сермешди. Бирси жанындан а Хапис аяусуз от ачды, башха жашлагъа уа агъачха кетерге буюрду. Иги кесек уруш этгенден сора, Хаписни патронлары бошалып, ахырында фашистлени къолларына тюшеди.

Бюгюн да Тёбен Чегемде жашагъан жюз жылдан атлагъан Габоланы Аслан, кеси кёзю бла кёргенни эсине тюшюре, былай айтады:

-Бирле ата журтлары ючюн жан бере тургъан заманда, бирле  кеслерин къоруулай, фашистлеге къул болгъанланы да кёргенбиз. Аллай адамланы жашау этерге не сеийирлери болур эди деп, бюгюн да сеийирим уллуду.Бизде полицай болуп тургъан биреу немислиле бла бирге Хаписни ат арбада эл ортасына келтирип атханына шагъатма. Жашны аягъы-къолу байланып тура эди ансы, ол алагъа кесин хорлатырыкъ тюйюл эди. Элчиле бири къалмай бек ачыу этген эдиле Хаписни фашислени  къолларына тюшгенине. Сюелгенле, барыбыз да тишлерибизни къаты къысып, сюеле эдик. Этер амал болмагъанына ачыу этген эдик. Алайда, биз да кёре, башха кёп партизанла бла бирге Хаписни машинагъа жюклеп алып кетдиле. Ол жыллада кёпле алай бла жоюлгъандыла, жарсыугъа.

Аланы барын да Нальчик къыйырында илишаннга  сюегендиле. Алайда алагъа аталгъан уллу эсгертме да барды. Немислиле, ушкокланы да тиреп: «Экишер-экишер чыгъып, ич кийимлеригизге дери тешинигиз»,-деп буйрукъ бередиле. Сора алгъа чыкъгъанны ёлтюрюп, алайда уругъа ата келедиле. Кезиу Хаписге бла Гочияладан бир жашха жетгенде: «Акъыртын тешин, ёллюк эсек да, быланы бир экисин къората кетеийик «,-дейди. Нёгери базынмагъанын  сезип, сапохларын тешип, бир жанына атама дегенча этип, бир сапогу бла бир фашистни, бирси бла да экинчини уруп, агъызып, кеси уа арлакъда сюелип тургъан машиналаны артларына бугъуп къачады.

Муну ызындан боладыла, жаралы да этедиле. Къыш къыямада жалан аякълай Кенже къыйырына дери жетеди. Амалы тауусулуп, жашауундан да тюнгюлюп, элни къыйырында кёпюр тюбюнде излемей къоярыкъ тюйюлдюле деп, андан бир жанында  чырпы тёбени артына сойланады. Фашистле кече къарангысында кёпюр тюбюнде ушкокла бла атдырып тёгерекни букъугъа алдырып, бурулуп артха кетедиле. Хапис а Шалушка элге барып, анда бир мал оруннга киреди. Асыры сууукъдан, аякъларын мал кирлеге сугъуп жылытыргъа кюрешди. Юсю-башы да къан жугъу, амалы болмай, мал орунну иесини эшигин къакъды. Ол а,  аны ол сыфатын кёргенде, къоркъуп, эшикни аллындан этип къойду, иймеди муну юйюне. Алайдан жаш Яникойгъа барады. Жигит Байсолтанланы Алимни атасы Юсюп Хаписни анасыны къарындашы эди. Ма анда анга багъадыла.

-Алда айтырымы, артда айта турама, -дейди Аслан, хапарын андан ары бардыра. – Хапис уста мал доктор болгъанды. Яникойда мал доктор Геграланы Амырбий бла да ала щуёхлукъ, жууукълукъ да жюрютгендиле. Аны жараларын бакъгъан да Амырбий болгъанды.

Кюнлени бир кюнюде Юсюплагъа кече биреу келеди. «Къонагъыгъыз болгъанын жетдиргендиле, биледиле, бюгече окъуна мычымай кетеригиз»,-деп кетеди. Ол келген полицай болгъанлыкъгъа, эллилерине хата келирин сюймей эди. Кече бла Хаписни Зыгытлы деген бир сыртха къачырадыла. Анда биягъы  Геграланы Амырбий(ол дуниясына жарасын)  Еёбен Чегемде мал доктор болуп тургъан Аппайланы Татыудан дарманла ийип, аны ёлюмден къутхаргъан эди. Малкъар халкъ кёчюрюлгенде уа, Хапис Мерке шахаргъа тюшеди. Аны жигитлигини юсюнден мында да айта башлайдыла. Партизан болуп, тутулгъан да этип, бу илишандан къалай бла къутулду? Шпионду, баям, дегенле болдула. Келип, мынъа соруу эте турдула. Бир кюн биягъы следователь келип, намысын сындырырча сёзле айтханда  Хапис, шинтикни сермеп, аны уруп жыгъады. Тутхан да бир этген эдиле, алай артда, аны тюзлюгюн билип, ийген эдиле. Адамны сатхычлыгъы, аны кертичилигича  ёмюрлеге барады, ол унутулмагъан бир шартды.

Къазахстанда да мал доктор ишин бардырып тургъанды. Ишин уста билгени ючюн махтаулагъа тийишли болгъанды. Не уллу жумушну, оноуну да Хаписиз этмеучю эдиле. Намысы бийикде жюрюгенди, ол келгенде уллу къуллукъчула, ёрге къобуп, сый бергендиле.

Къыйынлыкъладан къутула келип, жигит улан, хайт деген заманында Къазахстанда таукел ишине бара тургъанлай, сокъур чегиси атылып ёлгенди. Аты уа бюгюн да жигитлени, алчыланы арасында айтылады.