Адамны игилик этгени ахшылыкъ бла къайтады

Андан бери арадан кёп жылла озгъандыла. Жайны ариу кюнлерини бири эди. Эрттенликде кюн таякъла жерни жылыта башлагъан кезиуде, Уллу Къарачайдан узакъ жолгъа хазырланып чыкъгъан, ат юсюне ариу жарашхан, иничге белли, кенг жауурунлу атлыны эслерге боллукъ эди. Ол уллу юйдегини атасы (беш жашы бла беш къызы болгъан) Биджиланы Ибрагимни жашы Къара эди.

Биджиланы Къара жамауатда-тийреде да аты  айтылгъан атчы болгъанды. Аны ат юсюне ариу жарашханыны сейири да жокъ эди. Къара, Къарачайда чарс бардырылса, анга къошулмай къалмагъанды. Талай жылны ичинде алчы жерлеге ие болуп да тургъанды. Къарт анам: «Къара, ат чапдырса, атны териси  болуп къалыучу эди», деп эсине тюшюре эди. Тайчыкълай алып, ёсдюрген атларыны бири аны тилин ангылай эди, дерге да боллукъ эди.

 Бир жолда, ат чапдыргъан кезиуде, аты абынып, ол артха къалгъанды. Кёп да бармагъанлай, атыны кёзлеринден жилямукълары тёгюлюп, жыгъылып къалгъанды. Къара, атыны алай «къыйналгъанын» кётюралмай, мал докторну, элде врачны окъуна, мадар этигиз деп, алып келгенди. Врачла: «Кесин оздургъанына къыйналып, атны жюреги жарылгъанды. Кёп турмай ёллюкдю», дегендиле. Ала айтханыча да болгъанды. Къара да, атына асыры къыйналгъандан абызырап, бек аманына кетип, артда аязгъанды…

Аллында айтханыбызча  Къара ол кюн къайгъылы жолгъа чыкъгъанды. Зеленчук базаргъа жетерге Къобандан ётерге керек болгъанды. Таулада уллу жауун жаугъанды. Къобан къутуруп келеди. Амалсыздан, кёчюу излеп, Къобан бла  ёрге тебирегенинде, ёгюз арба бла беш башлы юйдегини бара тургъанын кёргенди. Къобан къопхан заманда, аны женгил ётмесе, суу тёнгеретип келген таш-агъач, атны аягъына тийип сындырып, суу азыгъы этеригин билгенди. Ол себепден, кёчюуню табып, къол тийирип ачытмагъан атына да къамиш жетдирип, сууну женгил окъуна ётюп кетерге мурат этгенди. Къобанны ары жагъасына жетдим деген кезиуде «чыркъ» деген тауушну эшитгенди. Ызына бурулуп къарагъанлай, ол беш башлы юйдеги бла арба суугъа кёмюлюб, аталары да аланы къутхарыр дыгаласда, къазауат этип кюрешгенин кёргенди. Аты иги ат болса да, эки кере сууну ётерге анга къыйын тиеригине сёз да жокъ эди. Ол угъай эсенг, ызына къайтса, кесини жанына да къоркъуулу эди. Терекни, ташны алып, къаралып келген уллу Къобан кишини да аярыкъ тюйю эди.

Алай болса да, сау юйдегини ол къыйынлыкъда къоюп, кетип къалалмайды. Кесини, аналары эртте ауушуп, ёксюз ёсген сабийлерин кёзюне кёргюзте, суугъа жангыдан киреди. Ызына къайтып, аталарына кёрюнюп тургъан женгин атха байлап, не тарталгъанын тартып, суу жагъагъа чыгъады. Аны бла бирге анга къадалып тургъан беш сабийни да. Эрлай аланы бауурларындан жатдырып къутхарады. Аллахны буйругъу алай болур эди, ала барысы да сау къаладыла. Аланы узакъда болмай Къарданикде жашагъан ата къарындашларына элтеди. Ала, хапарны эшитип, Къараны эркелетип, иерге унамай кюрешгендиле. Алай а Къара, ол уллу къыйынлыкъдан къалгъан юйдегини жунчутуругъун кёрюп, ала эс жыйгъынчы акъыртын кетип къалгъанды. Юйдегини баш иесини аты Яков болгъанды. Бир талай замандан сора ол Биджиланы Къараны кеси излеп тапханды. Ол кюнден сора къазакъ юйдеги бла Биджиланы Къараны жашларыны юйдегилери, бир-бирлери бла къарындашлача, жууукълукъ жюрютюп, Пасхада, Къурманда бир-бирлерин алгъышлагъанлай тургъандыла. Яков бла аны къарындашы Къараны игилигин унутмагъандыла; патчахха аны этген адамлыгъыны юсюнден жазгъандыла. Бир талай замандан Биджиланы Къараны, эл башчыгъа чакъырып, уллу сый берип, къуш суратлы алтын медаль бла саугъалагъандыла. Алай бла Къарачайда адамны суудан къутхаргъаны ючюн биринчи медаль Биджиланы Ибрагимни жашы Къарагъа берилгенди деген сёз жюрюйдю.

 Къарачайда жюрюген сёзге ,айтханнга кёре, аталары, къумукъ устагъа бир мал да элтип къыралдан берилген медальдан беш къызына беш алтын жюзюк этдиргенди.

Зулихат ол жюзюкню атасыны кёзюнден кёрюп тутханды. Къарачай миллетни Орта Азиягъа кёчюргенлеринде, жюзюгюн къолундан тюшюрмей, ары алып баргъанды. «Ачлыкъ сынап инжилген кезиуюбюзде, аны сатып, юйдегими жанын къалдыргъан эдим. Атабызны ол заманда этген игилиги бизни барыбызны да сакълагъанды. Игилик этгенни игилигин Аллах игилик бла къайтарады», деген да бизни миллетледе айтылыннган сёздю.