«Ана тилибиз сейирлик ариуду, аны тауушлары аламатдыла»

Сабийлени ана тиллерине юйретиуде мектеплеге бла устазлагъа уллу жууаплылыкъ салынады. Тырныауузну В.Г Кузнецов атлы 6-чи номерли мектебини малкъар тилден бла адабиятдан бийик категориялы устазы – директорну башланнган билим бериу жаны бла орунбасары Башийланы Фарида аны сыйлы борчуна санап ишлейди. Сабийлени окъутууда болдургъан жетишимлери ючюн анга «Россей Федерацияны битеулю билим бериуюню сыйлы ишчиси» деген ат берилгенди.

Башийланы Фарида Быллымда Ахматланы Мустафирни уллу юйюрюнде туугъанды. Огъурлу ата бла ана балаларын сюймекликде ёсдюргендиле, гитчеликден урунургъа юйретгендиле, ала къарыуларына кёре юйде жумуш этгендиле. Таматала сабийлеге хар неде да юлгю болгъандыла. «Ала бла устазларым салгъандыла мени тюз жолгъа», - дейди Фарида Мустафировна.

Школну бошагъандан сора аны педагогиканы сайларына ишеклиги жокъ эди.

- Устазлыкъгъа директорубуз Ахматланы Муссаны жашы Ахматны юлгюсюн кёре баргъанма, бусагъатда мектеп аны атын жюрютеди. 1985 жылда Къабарты-Малкъар къырал университетни тарых-филология факультетини малкъар тилден бла адабиятдан бёлюмюне киргенме. Журналистикагъа да сейирим болгъанды, талай заманны телевиденияда жаш тёлюге малкъар тилде бериуле хазырлап тургъанма. Артда распределениягъа кёре Тырныауузну 4-чю номерли школуна тюшгенме, - дейди ол.

Жаш специалистге ишге тюшюнюрге уа Тамара Козлованы башчылыгъында коллективи болушханды, уллу ыразылыкъ бла ол огъурлулугъу, болушургъа дайым да хазыр Хаджиланы Раиса Заурбековнаны эсгереди. Будайланы Лидия тамата нёгери болгъанды. Бу мектепде, ызы бла уа прогимназияда Башийланы Фарида 25 жылдан асламны ишлегенди. Артда учреждение 6-чы школгъа киргенди.

- Ана тилибиз сейирлик ариуду, аны тауушлары аламатдыла, ала ата-бабаларыбыздан къалгъандыла. Бюгюн бизни эм уллу борчубуз - окъуучуланы анда сёлеширге, сагъышларын ёз тиллеринде тюз айта билирге юйретирге тийишлибиз. Алай гитчелени аны билирге итиниулюклерин къалай ёсдюрюрге боллукъду? Анга жууапны кёп жылланы ишлей тапханма – устаз дерсин алай берирге керекди, сабийге ол сейир кёрюнюрча. Былайда инсаннга хунерин ачыкъларгъа кёп онгла бардыла. Устазлыкъ ишимде гитче баладан ана тилин бла адабиятын, миллетини адет-тёресин бла маданиятын сюйген эм багъалагъан, башха халкълагъа да ыспас кёзден къарагъан инсан ёсерине къайгъырама, - деп чертеди ол.

Аны окъуучулары тюрлю-тюрлю эришиулеге къатышадыла, алада жетишимли да боладыла. Ала «Как слово наше отзовётся…», «Пока нам хватит сил быть людьми, мы на земле останемся народом…», «Ана тилни сакълаугъа мени кёз къарамым», «Миллет хазнабыз», «Таулуланы тёрели оюнлары бла илляулары» деген эм башха фестивальлада атларын айтдыргъандыла.

Ана тилге юйретиу хайырлы барыр ючюн, аны оюмуна кёре, окъутуу-методика жаны бла ишни бардырыргъа, андан тышында юйретиу эм эсеплеу амалланы, дидактика технологияланы жангыртыргъа тийишлиди. Сора, юйюрледе харкюннгю жашауда малкъар тилде сёлешселе иги боллукъ эди. Башха регионлада болгъан ахшы сынамгъа юйрениу, аны бизде сингдириу да хайыр келтирликди.

Фарида Мустафировна «Кулиевские чтения» республикалы эришиуде айтхылыкъ жазыучуну чыгъармачылыгъыны юсюнден мастер-классда хорлагъанды. Санкт-Петербургда «Юйретиуню шёндюгюлю технологиялары: жетишимле, сынам, практика» педагогика форумгъа да къатышханды. Анда «Гуманитар илмулагъа окъутууда бусагъатдагъы амалла» секцияда сынамыны юсюнден айтханды, диплом бла да саугъаланнганды, аны иши уа форумну эсеплерине кёре жарашдырылгъан жыйымдыкъда басмаланнганды. Къарачай-Черкес къырал университетде алим-литературовед Къараланы Асият Исмаиловнаны 95-жыллыгъына аталып «Миллет адабиятла эм миллет литературоведение» илму конференция бардырылгъанды. Анда Башийланы Фарида «Актуальные проблемы преподавания родных языков» докладын окъугъанды, ол да конференцияны жыйымдыгъына киргенди.

Бусагъатдагъы заманны излемлерине кёре, устазгъа сабийлеге билим бергени бла чекленип къалыргъа жарамайды, ол гитчелени сагъыш этерге, информацияны кеслери табаргъа, чыгъа тургъан проблемаланы кетерирге юйретирге тийишлиди. Кеси заманында Фарида Мустафировна Москвада ана эм орус тилледен устазланы битеуроссей мастер-классларына къатышханды, анда уа окъутууну инновациялы амалларыны юсюнден айтылгъанды. Сора, хар бири да кеслерини регионларыны, билим бериу учрежденияларыны, ишлерини юсюнден хапарларгъа, миллет кийимлени эм дерслерин кёргюзтюрге керек эдиле. Башийланы Фарида анда тёртюнчю классда Къулийланы Къайсынны чыгъармачылыгъында ананы сыфатыны юсюнден дерсин кёргюзтгенди, Шимал Кавказда сабийлени тин-ниет жаны бла юйретиуню юсюнден айтханды. Аны бу иши экинчи жерге тийишли болгъанды.

- Ана эм орус тиллеге юйретиуде бюгюннгю проблемаланы тинтиуге аталгъан «тёгерек стол» да сейир ётгенди, анда Камчаткадан башлап Калининградха дери устазланы оюмларына тынгылагъанбыз. Быллай тюбешиулени кесибизде Элбрусда сёлешиуле бардырыу майданда къураяллыкъбыз, анда жыл сайын битеу къыралда белгили специалистле бла устазла жыйыладыла, - дейди ол.

Башийланы Фариданы андан сора да жетишимлери кёпдюле. Юлгюге ол профессионал усталыкъны «Малкъар тилни бла адабиятны шёндюгюлю дерси» республикалы эришиуде хорлагъанды, Къазанда «Туугъан жерни ариулугъу» битеукъырал краеведение конкурсну «Миллет ашхана» бёлюмюнде лауреат болгъанды, «Ана тилим-мени жаным» эришиуню «Мастер-класс» бёлюмюнде биринчи жерни алгъанды. Фарида Мустафировна кесин насыплы инсаннга санайды, бек биринчи уа - устаз болгъаны ючюн. «Сабийле бла ишлеу – уллу къууанчды. Ол мени жашаууму да зауукълукъдан толтурады, байыкъландырады. Жашауумда быллай жолну сайлагъаныма, айхай да, сокъуранмайма», – деп белгилейди ол.